نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار، گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران
2 دانش آموختة کارشناسی‌ارشد زبان و ادبیات عربی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران
چکیده
تحلیل گفتمان انتقادی به مترجمان این مجوز را داد که در ترجمة متنهایی که دربردارندة ایدئولوژی هستند، دست به بازآفرینی زده و انتخابهای زبانی خود را همسو با فرهنگ و ایدئولوژی متن مقصد انجام دهند. از سوی دیگر سرعت و شدت تأثیر گذاری گفتمانای رسانهای، رسانهها را در مرکز توجة سیاستمداران و صاحبان قدرت و ابزاری برای رواج گفتمانهای سیاسی مورد نظر آنها قرار داده است. از این رو، این پژوهش در صدد است با روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از مدل وندایک، نحوة کاربست راهبردهای ارائه شده در رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی را در فرایند ترجمة متون سیاسی بررسی کند. دادههای پژوهش از دو شبکة خبری العربیه و الشرق در بازة زمانی 2019 تا 2022 با محوریت موضوع جنگ یمن انتخاب شده است. یافتههای پژوهش حاکی از این است که این دو شبکة خبری با استفاده از راهبردهای کوچک نمایی، آشکار سازی، مشروعیت زدایی، مشروعیت زایی، پیش انگاشت، همدلی، تعمیم و بزرگنمایی از محور معنا و راهبردهای مبتداسازی، به حاشیه رانی و ترتیب واژه از محور نحو، راهبرد بازی با ارقام از محور بلاغت، راهبرد واژه گزینی همسو از محور سبک، دو راهبرد صورتهای ضد واقع گرا و صدق از محور استدلال و راهبرد تغییر کنشهای رفتاری از محور کنش درصدد ارائة بازنمود منفی از اقدامات حوثیها و بازنمود مثبت از اقدامات عربستان سعودی است. در فرایند ترجمه مترجم باید با استفاده از راهبردهای مشابه و گاهی متضاد با راهبردهای موجود در متن مبدأ، این بازنماییها را همسو با سیاست کشور خویش معکوس سازد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Translation of Political Texts (Arabic to Farsi) with the Approach of Critical Discourse Analysis
نویسندگان [English]
- Zahra Karamzadegan 1
- Fateme Mazaheri 2
1 Assistant Professor, Department of Arabic Language and Literature, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran
2 M.A. in Arabic Language and Literature, Allameh Tabatabaʼi University, Tehran, Iran
چکیده [English]
Critical discourse analysis gave the translators the permission to violate the principle of trustworthiness, and in the translation of texts that contain ideology, to recreate and make their language choices in line with the culture and ideology of the target text. On the other hand, the speed and intensity of the impact of media discourse has made the media the center of attention of politicians and those in power, and a tool for the dissemination of political discourses. Therefore, this research aims to analyze the application of the strategies presented in the critical discourse analysis approach in the process of translating political texts using a descriptive-analytical method and using the Vandyke model. The research data has been selected from the two news networks Al-Arabiya and Al-Sharq in the period of 2019 to 2022, focusing on the Yemen war. And the findings of the research indicate that these two news networks use the strategies of minimization, disclosure, delegitimization, legitimization, prejudice, empathy, generalization and magnification from the axis of syntax, and the strategies of initiation, marginalization and word order from the axis of syntax, the strategy of playing with numbers from the axis of rhetoric, the strategy of choosing words aligned from the axis of style, two strategies of anti-realistic forms and truth from the axis of reasoning and the strategy of changing behavioral actions from the axis of action, trying to present a negative representation of The actions of the Houthis are a positive representation of the actions of Saudi Arabia. And in the process of translation, the translator must reverse these representations in line with the politics of her country by using similar and sometimes opposite strategies to the strategies in the source tex.
Keywords: Critical Discourse Analysis, Van Dijk Model, Media Discourse, Ideology.
Introduction
Each type of political discourse is carried out with a special communication purpose and role, such as persuading, forcing, threatening or promising the audience. Writers and translators of political texts always use ideological strategies in order to reflect their thoughts, ideology, political beliefs and the ruling system of their society, in order to emphasize or downplay events and political actors. On the other hand, the approach of critical discourse analysis, which was formed due to the inadequacy of the formalist approach in the analysis of the discourse to the sentence and text, considers ideology as the guiding factor of the text, and the main task of the critical analyst is to discover and analyze the ideology reflected in the linguistic structures in the context. It knows its socio-political. Therefore, with the approach of critical discourse analysis, the translator can influence the feelings, opinions and thoughts of his audience through "intrusion and capture" or in other words by changing the linguistic forms of the source text.
Literature Review
So far, countless researches have been carried out with the approach of critical discourse analysis in order to analyze texts from different genres in Persian, Arabic, English, etc. languages. In this article, we limit ourselves to mentioning examples from two groups of these researches.
1-1-Researches that have investigated the reflection of ideology in political texts
- In his article "Opinions and ideologies in the press" translated by Zahra Haddad and his colleagues (2006), Theon E. VanDyke explained the complex relationships between ideology, opinions and discourse structures and explained the ideological square and tools. Bayani, in ideological representation in media discourse, has done a detailed analysis of a part of the note printed in the Washington Post newspaper, which is written by Jim Hoagland.
- Agha golzadeh and his colleague (2013) in the article "Analysis of representational methods of news selection based on the critical discourse analysis approach" to evaluate and analyze the vocabulary used in the media, including nouns, adjectives and adverbs, in the framework of lexical generalization strategies., addressed expressions, extreme vocabulary have been discussed.
- Lotfollah Yarmohammadi (2013) in his book called "Communications from the perspective of critical discourse analysis", has given ten articles in the field of critical discourse analysis, which were written by him or with his colleagues. Among these articles, we can refer to the article "Research on the degree of openness or concealment of the message in selected Iranian editorials: a relationship between discourse-oriented structures and intellectual-social infrastructure structures".
- Shahryar Niazi and his colleagues (2017) in the article "Study of Ideological Representation of Iran in the Asharq Al-Awsat newspaper based on the Vandyke model", after examining twenty political analyzes from the "Al-Sharq Al-Awsat" newspaper in a one-year period from 1996 to 1997, came to this conclusion. It has been found that news writers have tried to present a negative image of Iran by using strategies such as "default" and "distancing" and on the other hand, by using strategies such as "showing" a positive image of Saudi Arabia. have presented.
1-2- Researches that have investigated the translation of texts, including political texts, with the approach of critical discourse analysis:
-.Schäffner and his colleague (2010) in their article called "Political Discourse of Media and Translation" have analyzed political news and the way of their translation process and have reached the point that the target text is subject to the cultural conditions of its audience. and not a function of the structure of the source text.
- Li (2010) in his doctoral dissertation entitled "Translating Chinese Political Discourse: A Functional Cognitive Approach to English Translations of Chinese Political Speeches", analyzed his selected political texts in Chinese. Then, by comparing these texts with their translation in English, he has extracted the strategies that the translators have applied based on the meta-discursive elements of ideology and power in order to manage minds strategically.
- Ferdous Agha golzadeh and his colleague (2015) in the article "Investigation of Ideological Representation in English Political Translated Texts in the Framework of Critical Discourse Analysis: Style and Rhetoric Axes", selected their research data from 300 written paragraphs in English about Iranian political issues. and after confronting and comparing them with the Persian translation presented by them, they investigated the issue of how far the Persian language translators used strategies based on style and rhetoric in order to reflect their ideology.
- Farshid Turkashund (2015) in his article entitled "The application of critical discourse analysis in translation from Arabic to Persian", while stating the advantage of the discourse approach and especially its critical type compared to the text-based approach, one paragraph from Manflouti, two paragraphs from Mikhail has analyzed Naimah and one paragraph of Tawfiq Hakim based on Farklough's model at three levels of description, interpretation and explanation, then he has translated the texts in consideration of the analysis done.
- Ailin Firouzian and her colleagues (2017) in the article "The role of syntactic strategies in the representation of the ideology of Persian translators in translated social-political written texts from the point of view of critical discourse analysis", analyzing and examining 250 speech fragments from written English social-political texts which is related to Iran's issues at the international, national or regional level. This research compares the discourse of the source language with its re-creation in the target language, and relying on the Vandyke ideological square and the syntax axis from the six axes, it has extracted the strategies used by the translators.
- Hanieh Qarakhan Bagli (2021) in her master's thesis entitled "Review and analysis of the translation of Arabic political news headlines in Fars news agency based on Van Dyke's discursive approach"; It tries to investigate and explain the differences between the news headlines translated in Fars news agency and their Arabic texts between July 30, 2019 and July 30, 2014, using the descriptive-analytical method and the Vandyke model.
Methodology
This research tries to provide solutions based on the approach of critical discourse analysis and the Van Dyke model (at both micro and macro levels Vandyke model (at both micro and macro levels), so that new Iranian translators, faced with political discourses containing ideologies that conflict with the ideology of their own country, can translate the source text. The research data were selected from the two news networks "Al-Arabiya" and "Al-Sharq" which are subordinate to the policies of Saudi Arabia, focusing on the Yemen war. Next, the news that covered the events in Yemen from 2019 to 2022 were examined, then due to the limitation of this research, some speeches and texts that included the most and most comprehensive strategies proposed by Van Dyke were selected. and analyzed. Then, based on the obtained analysis, the news were translated with the approach of critical discourse analysis and the translation was also analyzed.
Conclusion
This research, by examining and analyzing political texts in general and the news of Yemeni war incidents in particular, showed us that in the media discourse, an incident is narrated in different ways and sometimes such incidents undergo changes and distortions. They look as if a new incident has happened. Therefore, translators of political texts need political, cultural and social knowledge in addition to linguistic knowledge. In fact, critical discourse analysis teaches them how to use their linguistic knowledge to discover and extract the ideology hidden in texts. Then, taking into account the accepted ideology in the target text, try to neutralize that ideology or even turn the ideology around. Also, the findings of this research showed us that in texts where ideology and politics are in conflict with each other in the source and target texts, using a strategy that is opposite to the strategy embedded in the source text can be a way forward for the translator. Also, along with other strategies analyzed in the article that lead to the neutrality or neutralization of the source text, the two strategies of deletion and addition are very effective in reversing the source text.
کلیدواژه‌ها [English]
- Critical Discourse Analysis
- Van Dijk Model
- Media Discourse
- Ideology
مقدمه
سرعت انتشار و تأثیر گذاری متون مطبوعاتی یا گفتمان رسانهای آن را به منبع مهمی برای صاحبان قدرت تبدیل کرده است. آنها میکوشند با انتشار هدفمند اخبار، اذهان مخاطبین خویش را مهندسی کرده و آنها را به سمت ایدئولوژی مورد نظر خود سوق دهند. لذا هر نوع گفتمان سیاسی خاص، با هدف و نقش ارتباطی ویژهای از جمله مجاب کردن، وادار کردن، تهدید کردن یا وعده دادن مخاطبان صورت میگیرد (شفنر، 2007: 20) و «نویسندگان و مترجمان متون سیاسی همواره به منظور انعکاس افکار، ایدئولوژی، باورهای سیاسی خود و نظام حاکم بر جامعه شان از راهبردهای ایدئولوژیک بهره میجویند تا به برجسته سازی یا کمرنگ سازی رویدادها و کنش گران سیاسی بپردازند» (وندایک، 2004، نقل از آقاگل زاده، 1395: 44). از این رو «گزینشهای زبانی نویسندة گفتمان مبدأ و مترجم آن در زبان مقصد، بازتاب این متغیرهای فرازبانی است و هیچ متنی خالی از بار ایدئولوژیکی نمود پیدا نمیکند و در حقیقت این ایدئولوژی است که چگونگی استفاده از صورتهای زبانی را رقم میزد» (بسنت، 2002 و شفنر، 2009، نقل از آقاگل زاده، 1395: 26). «وجود این متغیرها و محدودیتها ممکن است باعث ایجاد دستکاریهای مختلف زبانی توسط مترجم شود و وی به منظور خلق یک اثر، از واژگان و ساختارهای خاصی بهره جوید تا بتواند پیام متن مبدأ را به نحوی که مد نظرش است، به خواننده در گفتمان مقصد انتقال دهد. گاهی حتی مترجم با ایجاد تغییرات زبانی و بکارگیری راهبردهای آگاهانه از انتقال برخی از اطلاعات و مفاهیم پرهیز یا واقعیت را دچار تحریف میکند تا پیام نویسندة مبدأ را برای انعکاس ایدئولوژی مد نظر خود و مدیریت اذهان خوانندگان به گونهای دیگر به تصویر بکشد» (تیموژگر وگینتزلر، 2002، نقل از آقا گل زاده، 1395: 26). بنابراین «هر گزینش زبانی مترجم که در متن نمود پیدا میکند، همراه با خود بار ایدئولوژیک خاصی را نیز حمل میکند» (فیروزیان وهمکاران، 1397: 3).
از سوی دیگر رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی که در پی ناکافی بودن نگاه صورت گرایانه در تحلیل گفتمان به جمله و متن شکل گرفت، «ایدئولوژی مطرح در مباحث زبان شناختی را مجموعهای از عقاید، برداشتها، و ارزشهای نظام یافته میداند که بر جامعه یا بخشی از جامعه حاکم است» (یارمحمدی، 1383: 100) وایدئولوژی را عامل جهت دهندة متن میداند و کار اصلی تحلیلگر انتقادی را کشف و تحلیل ایدئولوژی انعکاس یافته در ساختارهای زبانی در بستر اجتماعی – سیاسی آن میداند. از این رو مترجم با رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی میتواند از طریق «دخل و تصرف یا به بیان دیگر تغییر دادن صورتهای زبانی متن مبدأ، احساسات، عقاید و افکار مخاطبان خود را تحت تأثیر ایدئولوژی خاص قرار دهد (فیروزیان، 1397: 9).
بنا بر آنچه گذشت، این پژوهش میکوشد با تکیه بر رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی و مدل وندایک (در دو سطح خرد و کلان)، راهکارهایی را ارائه دهد تا مترجمان ایرانی نوپا در مواجهه با گفتمانهای سیاسی دربردارندة ایدئولوژی متعارض با ایدئولوژی کشور خود، بتوانند متن مبدأ را بازآفرینی کرده و متن مقصد را هم سو با سیاستهای تابع ارائه دهند. بدین منظور دادههای پژوهش از دو شبکة خبری "العربیه" و "الشرق" که تابع سیاستهای کشور عربستان هستند با محوریت موضوع جنگ یمن انتخاب شد؛ زیرا جنگ یمن به دلیل اهمیت ویژه برای منطقه و جهان بازتاب گستردهای در رسانههای سراسر جهان دارد و سیاستهای کشور ایران و عربستان در این موضوع در تعارض کامل با هم قرار دارد. در ادامه اخباری که حوادث یمن را از سال 2019 تا سال 2022 پوشش دادهاند مورد بررسی قرار گرفت، سپس به دلیل محدویت این جستار، پاره گفتارها و متنهایی که دربردارندة بیشترین و جامع ترین راهبردهای مطرح شده از سوی وندایک بودند، گزینش و تحلیل شد. سپس بر اساس تحلیلهای به دست آمده، اخبار با رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی ترجمه شدند و ترجمه نیز مورد تحلیل قرار گرفت.
با این توضیحات روشن میگردد پژوهش حاضر درصدد است به این پرسش پاسخ دهد که در رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی، مترجم تا چه اندازه باید به متن مبدأ وفادار باشد و از چه راهکارهایی میتواند استفاده کند.
- پیشینة پژوهش
تاکنون پژوهشهای بیشماری با رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی در راستای تحلیل متون از ژانرهای مختلف به زبانهای فارسی، عربی، انگلیسی و ...صورت گرفته است. در این مقاله به ذکر نمونههایی از دو گروه از این پژوهشها اکتفا میکنیم:
1-1. پژوهش‍هایی که به بررسی نحوة انعکاس ایدئولوژی در متون سیاسی پرداختهاند
- «انتشار کتاب "زبان به مثابة گفتمان" به قلم ون دایک سرآغاز مطالعات زبان شناختی تحلیل خبر به ویژه در قالب رویکردی انتقادی است که تقریبا با انتشار آثار تأثیر گذار دیگری مانند "زبان و قدرت" از فرکلاف (1989) و "زبان در اخبار" از فالر (1991) هم زمان شد (آقا گل زاده وهمکاران، 1391: 27).
- تئون ای وندایک در مقالة خود با نام "نظرات و ایدئولوژیها در مطبوعات" که زهرا حداد و همکارانش (1386) آن را ترجمه کردهاند، پس از تشریح روابط پیچیده بین ایدئولوژی، نظرات و ساختارهای گفتمان و تبیین مربع ایدئولوژیک و ابزارهای بیانی در بازنمایی ایدئولوژیک در گفتمان رسانهای، به تحلیل تفصیلی بخشی از یادداشت چاپ شده در روزنامة واشنگتن پست پرداخته است که نویسندة آن جیم هوگلند است.
- آقا گل زاده و همکارش (1393) در مقالة "تحلیل شیوههای بازنمایی گزینش خبر بر مبنای رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی" به ارزیابی و تحلیل واژگان به کار رفته در رسانهها اعم از اسم، صفت و قید در چارچوب راهکارهای تعمیم شدگی واژگانی، عبارات خطابی، واژگان شدگی افراطی پرداختهاند.
- لطف الله یار محمدی (1393) در کتاب خود با نام "ارتباطات از منظر گفتمان شناسی انتقادی"، ده مقاله در زمینة تحلیل گفتمان انتقادی را آورده است که توسط وی یا با همکارانش نگارش یا فته است،. از جملة این مقالات میتوان به مقالة "پژوهشی در میزان صراحت یا پوشیدگی پیام در گزیدة سرمقالههای ایران: رابطهای بین ساختارهای گفتمان مدار و ساختارهای زیربنایی فکری- اجتماعی" اشاره کرد.
- شهریار نیازی و همکارانش (1397) در مقالة "مطالعة بازنمایی ایدئولوژیک ایران در روزنامة الشرق الأوسط با تکیه بر الگوی وندایک"، پس از بررسی بیست تحلیل سیاسی از روزنامة "الشرق الأوسط" در بازة یک ساله از سال 96 تا 97، به این نتیجه رسیدهاند که خبر نویسان با استفاده از راهبردهایی مانند "پیش فرض" و "فاصله گذاری" سعی در ارائة چهرهای منفی از ایران داشتهاند و در مقابل با استفاده از راهبردهایی مانند" به نمایی" چهرهای مثبت از عربستان ارائه دادهاند.
2-1. پژوهش‍هایی که به بررسی ترجمة متون ازجمله متون سیاسی با رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی پرداختهاند:
- شفنر و همکارش (2010) در مقالة خود با نام "گفتمان سیاسی رسانه و ترجمه" به تحلیل اخبار سیاسی و نحوة فرایند ترجمة آنها پرداختهاند و به این مهم دست یافتهاند که متن مقصد تابع شرایط فرهنگی مخاطبان خود است، و نه تابع ساختار متن مبدأ.
- لی (2010) در رسالة دکتری خود با عنوان "ترجمه گفتمان سیاسی چینی: رویکرد شناختی کارکردی به ترجمه های انگلیسی سخنرانی های سیاسی چینی"، به تحلیل متون سیاسی منتخب خود به زبان چینی پرداخته است. سپس با مقایسة این متون با ترجمة آنها به زبان انگلیسی به استخراج راهبردهایی که مترجمان بر اساس عناصر فراگفتمانی ایدئولوژی و قدرت به منظور مدیریت راهبردی اذهان اعمال کردهاند، پرداخته است.
- فردوس آقا گل زاده و همکارش (1395) در مقالة "بررسی بازنمایی ایدئولوژی در متون ترجمه شدة سیاسی انگلیسی در چارچوب تحلیل گفتمان انتقادی: محورهای سبک و بلاغت"، دادههای پژوهش خویش را از300 بند نوشتة مکتوب انگلیسی پیرامون موضوعات سیاسی ایران انتخاب کردهاند و پس از مقابله و مقایسة آنها با ترجمة فارسی ارائه شدة آنها، به برررسی این موضوع پرداختهاند که مترجمان فارسی زبان تا چه اندازه از استراتژیهای محور سبک و بلاغت در راستای بازتاب ایدئولوژی خود بهره بردهاند.
- فرشید ترکاشوند (1395) در مقالة خود با عنوان "کاربرد تحلیل گفتمان انتقادی در ترجمه از عربی به فارسی"، ضمن بیان مزیت رویکرد گفتمانی و به ویژه نوع انتقادی آن در مقایسه با رویکرد متن محور، یک پاراگراف از منفلوطی، دو پاراگراف از میخائیل نعیمه و یک پاراگراف از توفیق حکیم را ابتدا بر اساس الگوی فرکلاف در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین تحلیل کرده است، سپس با در نظر گرفتن تحلیلهای انجام شده، متون مورد نظر را ترجمه کرده است.
- آیلین فیروزیان و همکارانش (1397) در مقالة "نقش راهبردهای نحوی در بازنمایی ایدئولوژی مترجمان فارسی در متون ترجمه شدة مکتوب سیاسی – اجتماعی با نگاه تحلیل گفتمان انتقادی"، به تحلیل و بررسی 250 پاره گفتار از متنهای سیاسی – اجتماعی مکتوب انگلیسی که مرتبط با مسائل ایران در سطح بین المللی، ملی یا منطقهای است پرداختهاند. این پژوهش به مقایسة بین گفتمان زبان مبدأ با بازآفرینی آن در زبان مقصد پرداخته است و با تکیه بر مربع ایدئولوژیک وندایک و محور نحو از محورهای شش گانه، به استخراج راهبردهای به کار گرفته شده از سوی مترجمان پرداخته است.
- هانیه قرخان بگلی (1400) در پایان نامة کارشناسی ارشد خود با عنوان بررسی و تحلیل ترجمة تیتر اخبار سیاسی عربی در خبرگزاری فارس با تکیه بر رویکرد گفتمانی ون دایک؛ میکوشد با روش توصیفی- تحلیلی و مدل وندایک، به بررسی و تبیین تفاوتهای موجود میان عناوین خبری ترجمه شده در خبرگزاری فارس و متون عربی آنها در بازة 30 تیر 1399 تا 30 تیر 1400 بپردازد.
ارزش افزودة این پژوهش نسبت به پژوهشهای پیشین در این است که اولادر بخش متن مبدأ، گفتمانهایی گزینش شدهاند که مسائل جنگ یمن را پوشش میدهد و تاکنون چنین پژوهشی صورت نگرفته است و در بخش ترجمه نیز متونی انتخاب گردیدهاند که تا کنون ترجمه نشدهاند و پژوهشگران تلاش کردهاند با توجه به دستاوردهای بخش تحلیل، ترجمههای پیشنهادی در راستای سیاستهای کشور باشد و جنبة آموزشی پژوهش برای مترجمان نوپا حفظ گردد.
- تحلیل گفتمان انتقادی و مدل ون دایک
«گفتمان رخدادی زبانی است که در بستر جامعه رخ میدهد و چنین رخدادی باید علاوه بر توصیف عناصر زبانی موجود در گفتمان به صورت مجزا، به ارتباط این اجزا در زمینة گستردهتر خود یعنی در کل گفتمان و نهایتا در بستر اجتماعی آن بپردازد» (خسروی نیک، 1379: 285). بنابراین رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی سیری تکوینی از تحلیل گفتمان در مطالعات زبان شناختی است که تحلیل گفتمان را به لحاظ نظری و روش شناختی از حد توصیف صرف دادههای زبانی فراتر میبرد و فرآیندهای ایدئولوژیک مؤثر بر شکل گیری گفتمان، مناسبات زبان با قدرت و روابط سلطه، پیش فرضهای گفتمانی حامل بار ایدئولوژیک، نابرابریهای گفتمانی و هویتهای جمعی را در کانون توجه خود قرار میدهد و در واقع بر اساس این رویکرد عناصر زبانی و غیر زبانی را باید همراه با دانش زمینهای فاعلان، هدف و موضوع مطالعه قرار داد (وداک، 1989: 15). وندایک در مقالة خود تحت عنوان "گفتمان و قدرت"، «رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی را شاخهای علمی میان رشتهای در زبان شناسی میداند که کارکرد زبان را در جامعه و سیاست بررسی کرده و به بررسی مشکلات اجتماعی میپردازد و به طور اخص، بر ارتباط میان گفتمانهای مختلف و مسائل مطرح در اجتماع، سیاست و فرهنگ متمرکز میشود. با بهره گرفتن از رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی میتوان به لایههای زیرین و آشکار کردن هر آنچه در نگاه اول از منظر مخاطب پنهان است، دست یافت» (ون دایک، 1993، به نقل از فیروزیان، 1397: 4).
وندایک برای تحلیل گفتمان، دو سطح کلان و خرد را پیشنهاد داده است که هر کدام مؤلفههای خاص خود را دارد و در ادامه به طور مختصر به آن اشاره میگردد:
1-2. سطح کلان: مربع ایدئولوژیک
سطح کلان که از آن به عنوان مربع ایدئولوژیک یاد میشود، در حقیقت سطحی انتزاعی است که با استفاده از آن به توصیف و تحلیل ارتباط بین گروهها و کنشگران اجتماعی، نهادها و سازمانها در یک جامعه با لحاظ کردن مفاهیم فرا زبانی از قبیل ایدئولوژی، سیاست، قدرت و سلطه در گفتمان پرداخته میشود و دارای چهار اصل مهم است: - تقویت و تأکید ویژگیهای مثبت گروه خودی – تضعیف و عدم تأکید بر اعمال و ویژگیهای مثبت گروه غیر خودی – تضعیف و عدم تأکید بر اعمال و ویژگیهای منفی گروه خودی – تقویت و تأکید اعمال و ویژگیهای منفی گروه غیر خودی (وندایک، 2004: 31). بنابراین مربع ایدئولوژیک درصدد است که بگوید دیگران از هر نوعی بازنمود منفی داشته و خودیها همیشه بازنمودی مثبت دارند.
2-2. سطح خرد: محورهای شش‌گانه
در سطح خرد، وندایک شش محور را طراحی کرده، و برای هر ممحور نیز مؤلفههای خاصی را تعریف کرده است که در ادامه به صورت تیتروار ذکر میشود:
- محور معنا: شامل راهبردهای به نمایی، پیش انگاشت، تعمیم، انسجام درونی، هم معنایی، همدلی، مثال، ابهام، فاصله گذاری، تلویح، آشکار سازی، انکار، گواه نمایی، شبه غفلت، قطبی شدگی، بزرگنمایی، کوچک نمایی، مشروعیت بخشی و مشروعیت زدایی است.
- محور نحو: شامل راهبردهای حذف، اضافه، تغییر زمان، ترتیب واژه، مجهول سازی، مبتدا سازی، وجهیت، اسم سازی، به حاشیه رانی است.
محور بلاغت: از راهبردهای تشبیه، استعاره، کنایه، تکرار، بازی با اعداد، اغراق، دراماتیزگی تشکیل میشود.
- محور استدلال: تمسک به چهرهها و نهادهای موثق، مقایسه، صورتهای ضد واقع گرا، استدلال منطقی و صداقت، راهبردهای این محور هستند
- محور سبک: این محور از یک راهبرد واژه گزینی تشکیل میشود. فردوس آقا گل زاده و همکارانش واژه گزینی را به سه دستة ایدئولوژیکی، همسو و سبکی تقسیم کردهاند (1395: 30).
محور کنش: دارای یک راهبرد به نام تغییر کنشهای رفتاری است (برای توضیحات بیشتر ر.ک: ون دایک، 1394).
در بخش تحلیل، این مقاله میکوشد نحوة به کارگیری راهبردهای معرفی شده از سوی وندایک را در متون سیاسی سپس در ترجمة این متون نشان دهد.
- 3. ارائه و تحلیل نمونههای خبری
1-3. «وأوضح العمید المالکی: ونتیجة لعملیة الاعتراض فقد تناثرت بعض الشظایا... ووقوع 12 إصابة طفیفة لمدنیین من مواطنین ومقیمین» (العربیة، 11 ینابیر 2020).
تحلیل خبر: نویسندة خبر با استفاده از راهبرد "مبتدا سازی" از محور" نحو"، رهگیری و انهدام پهپاد را در ابتدای خبر آورده است تا قدرت پدافند هوایی عربستان سعودی را برجسته سازد و در همین راستا، مجروح شدن نظامیان را در وهلة دوم آورده است، تا اثرات جانبی این رهگیری و انهدام را کمرنگ سازد و توجة مخاطب را بر رهگیری متمرکز سازد. سپس با استفاده از راهبرد "واژه گزینی همسو" از محور "سبک" در راستای راهبرد "کوچک نمایی" از محور "معنا"، صفت "طفیفة" را برای "إصابة" و واژة "بعض" را پیش از "الشظایا" آورده است تا همچنان بر این مساله تأکید کند که این انهدام با کمترین خسارت و با دقت تمام صورت گرفته است. در عین حال با آوردن عدد، راهبرد "صداقت" از محور "استدلال" را به کار گرفته است تا به مخاطب خویش القا کند که فردی صادق در خبرنویسی است. سپس با استفاده از راهبرد "آشکار سازی" از محور "معنا"، بر ویژگی منفی دیگری تأکید میکند؛ بدین صورت که با توضیح و تفسیر واژة "مدنیین" به دو گروه "شهروندان" و "ساکنان" سعی در مشروعیت زدایی از دیگری دارد. وی میخواهد بگوید حوثیها مکانی را مورد حمله قرار دادهاند که کاملا غیر نظامی است و میخواهد بر این نکته پافشاری کند که آنها کاملا خلاف قوانین بین المللی عمل کردهاند.
ترجمة پیشنهادی: عمید مالکی از مجروحیت 12 نفر از غیر نظامیان در اثر رهگیری و انهدام پهپاد خبر داد.
شرح ترجمة پیشنهادی: در ترجمة پیشنهادی با به کار بردن راهبردهای زیر، ویژگیهای مثبت برجسته شده، به حاشیه برده شده، و ویژگیهای منفی برجسته شده، تا حدودی کمرنگ گردیده است:
با استفاده از راهبرد "به حاشیه رانی" از محور "نحو"، رهگیری و انهدام پهپاد پس از خبر مجروح شدن غیر نظامیان آورده شده است، تا ذهن مخاطب درگیر مجروح شدن گردد و از توجة وی به دستاورد پدافند هوایی کاسته شود. با استفاده از راهبرد "حذف" از محور "نحو" و ترجمه نکردن واژة "طفیفة"، راهبرد "کوچک نمایی" خنثی گردیده است. همچنین با ترجمه نکردن "مواطنین ومقیمین" راهبرد "مشروعیت زدایی" تا حدی کمرنگ شده است.
2-3. «أکّدت المملکة العربیة السعودیة أنّها ستردّ بکلّ حزم وقوّة علی جمیع الممارسات والأعمال الإرهابیة الجبانة التی تتعرّض لها من قبل ملیشیا الحوثی الإرهابیة المدعومة من إیران والتی تستهدف الأبریاء والأعیان المدنیة والمنشآت الحیویة علی أراضیها وتهدّد السلم والأمن الإقلیمی والدولی وفقا لما نقلته وکالة الأنباء السعودیة» (العربیة، 19 ینابیر 2020).
تحلیل خبر: نام گزینی در این متن خبری در راستای استراتژی "واژه گزینی همسو" صورت گرفته است. دو نام در اینجا به کار رفته است: کشور "عربستان سعودی" که نام رسمی آن "پادشاهی عربستان سعودی" است و "جریان حوثی" که نام رسمی آن "انصار الله" است. همان طور که مشاهده میشود، نویسنده نام رسمی کشور عربستان را برگزیده است تا بیش از پیش به آن اعتبار و مشروعیت ببخشد، و در مقابل با برگزیدن واژة "شبه نظامیان تروریستی حوثی "سعی در کوچک نمایی و مشروعیت زدایی از جنبش انصار الله دارد. در ادامه با اتکا بر راهبرد "تغییر کنشهای رفتاری" از محور "کنش" در همان آغاز سخن، کشور عربستان، حوثیها را تهدید به پاسخی کوبنده میکند، آنگاه با استفاده از راهبرد "پیش انگاشت" از محور "معنا"، حوثیها را تروریست میخواند تا از آنها مشروعیت زدایی کند، و با تکرار راهبرد "پیش انگاشت"، آنها را تحت حمایت ایران اعلام میکند و در واقع کشور ایران را بازی گردان اقدامات تروریستی میداند. یک بار دیگر با استفاده از راهبرد "واژه گزینی همسو" با راهبرد "کوچک نمایی"، صفت "الجبانة" را برای "الأعمال" میآورد تا در عین حال که حوثیها را فاقد اهمیت میداند، قدرت خود را نیز به طور ضمنی به مخاطب القاء کند. آوردن واژگانی همچون "بی گناهان"، "غیر نظامیان" و "تأسیسات حیاتی" در راستای راهبرد "همدلی" از محور "معنا" صورت گرفته است، تا با تحت تأثیر قرار دادن عواطف و احساسات مخاطب، او را با خود همراه سازد. با آوردن واژة "الدولی" کنار واژه "الإقلیمی" از راهبرد "تعمیم" از محور "معنا" استفاده کرده است؛ حوثیها نه تنها در سطح منطقه، بلکه در سطح جهان امنیت و صلح را تهدید میکنند. بر خلاف روال متنهای خبری که معمولا نویسنده منبع خبر را در آغاز میآورد، در این جا با استفاده از راهبرد به "حاشیه رانی" منبع خبر در پایان خبر آورده شده است، تا توجة مخاطب در ابتدا به سمت منبع خبر نرود و ذهن وی درگیر صحت و سقم آن نگردد و آن را به عنوان یک خبر صادق و بی طرفانه بپذیرد.
ترجمة پیشنهادی: به نقل از شبکة خبری عربستان، عربستان سعودی ضمن تروریستی خواندن اقدامات انصار الله ادعا کرده است که قاطعانه به آنها پاسخ خواهد داد؛ زیرا اقدامات آنها افراد بی گناه و غیر نظامیان را در خاک عربستان هدف قرار داده است. وی در ادامة ادعاهای خود، ایران را به پشتیبانی از انصار الله متهم کرد، اما شواهد و مدارکی برای اثبات ادعاهای خود ارائه نکرد.
شرح ترجمة پیشنهادی: به منظور خنثی سازی تکنیکهای به کار رفته در متن خبر، اولین و بهترین راهبردی که مترجم میتواند به کار گیرد، راهبرد "مبتدا سازی" است؛ با جا به جا کردن منبع خبر از پایان خبر به آغاز آن، از همان ابتدا ذهن مخاطب درگیر منبع خبر و خط مشی فکری آن میگردد و جرقة این موضوع که متن خبر میتواند سوگیرانه و تابع ایدئولوژی آن شبکة خبری باشد، در ذهن وی زده میشود. در گام دوم، نام گزینی نویسندة خبر را میتوان تغییر داد. بدین صورت که به جای "پادشاهی عربستان سعودی"، نام غیر رسمی آن جایگزین گردد و در مقابل نام رسمی "جنبش انصار الله" به منظور مشروعیت بخشی به آنها در متن ترجمه آورده شود. با استفاده از راهبرد "اضافه" از محور "نحو"، و آوردن جملة "ادعا کرده است"، راهبرد "پیش انگاشت" تعبیه شده در متن خبری خنثی میگردد. در همین راستا در بخش پایانی خبر نیز با استفاده از راهبرد "اضافه"، میتوان راهبرد "شبه غفلت" از محور "معنا" را ایجاد کرد و ذهن مخاطب را به سمت مورد نظر سوق داد؛ بدین منظور قید "وی در ادامة ادعاهای خود" به متن ترجمه اضافه گردید و در پایان نیز با اضافه کردن "اما شواهد و مدارکی برای اثبات ادعاهای خود ارائه نکرد"، راهبرد "شبه غفلت" شکل گرفته است. با تکیه بر راهبرد "حذف" از محور "نحو"، میتوان واژة "الدولی" را در متن ترجمه حذف کرد تا از بزرگنمایی متن اصلی کاسته شود.
3-3. «وأضاف المالکی: تعرّضت سفینة الشحن للقرصنة والاختطاف عند الساعة 23:57 مساء الأحد (2 ینابیر 2022)، وکانت تقوم بمهمّة بحریة من جزیرة سقطری إلی میناء جازان وتحمل علی متنها کامل المعدات المیدانیة الخاصّة بتشغیل المستشفی السعودی المیدانی بالجزیرة بعد انتهاء مهمّته وإنشاء مستشفی بالجزیرة» (الشرق، 3 ینابیر 2022).
تحلیل خبر: در این گزارش المالکی که در پی توقیف یک کشتی با بار نظامی توسط حوثیها آمده است ، چندین راهبرد از محورهای شش گانه به منظور مشروعیت زدایی از اقدامات حوثیها تعبیه شده است. از سوی دیگر حوثیها درصدد مشروعیت بخشی به این اقدام خود هستند. بنابراین هر یک ازطرفین برای نیل به این مقصود خویش، باید از راهبردهای مناسب بهره جویند.
فضای کلی این متن خبری درصدد القای یک صورت غیر واقع گرایانه است و در همین راستا از چندین راهبرد استفاده کرده است. در وهلة اول با استفاده از راهبرد "حذف"، به بار نظامی موجود در کشتی هیچ اشاره ای نشده است. همچنین با استفاده از راهبرد "واژه گزینی" و آوردن واژة "باری" در متن خبر بر این موضوع تاکید میکند که کشتی مورد نظر کاملا غیر نظامی بوده است. سپس با استفاده از راهبرد "آشکار سازی"، گوینده به محتویات درون انبار کشتی با جزئیات اشاره میکند تا به خواننده القاء کند که اقدامات حوثیها کاملا غیر انسانی و خلاف قوانین بین المللی است. همینطور با استفاده از راهبرد "تلویح" از محور "معنا"، ادعای تروریست بودن حوثیها را به ذهن خواننده تزریق میکند. با اشاره به حمل تجهیزات برای برپایی بیمارستان صحرائی، درصدد ایجاد حس "همدلی" در مخاطب است. در راستای مشروعیت زدایی از حوثیها "واژه گزینی همسو" نیز رخ داده است؛ دو واژة "دزدی" و "آدم ربایی" باعث میشود مخاطب چنین برداشت کند که حوثیها گروهی آدم ربا و دزد و فاقد چارچوبهای استاندارد هستند. از سوی دیگر استفاده از راهبرد "هم معنایی" از محور "معنا" و کنار هم قرار دادن دو واژة "قرصنه" و "اختطاف" به منظور بزرگ نمایی صورت گرفته است؛ حوثیها دزدان مال و جان هستند. همچنین با استفاده از "بازی ارقام" و ارائة ساعت دقیق لحظة توقیف کشتی، گوینده از راهبرد "صدق" از محور "استدلال" استفاده کرده است تا بیش از پیش صداقت خود را به مخاطب ثابت کند.
ترجمه پیشنهادی: المالکی بیان کرد: این کشتی یک مأموریت دریایی از جزیرة سقطری به بندر جیزان را انجام میداد که ساعت 23:57 شامگاه 2 ژانویة 2022 توقیف شد. وی اذعان داشت این کشتی در حال حمل کلیة تجهیزات میدانی برای راه اندازی بیمارستان سعودی بود. همزمان با این خبر، محمد عبد السلام رهبر انصار الله اعلام کرد یک کشتی نظامی اماراتی در الحدیده توسط جنبش انصار الله با موفقیت توقیف گردید.
شرح ترجمة پیشنهادی: مهمترین رسالت مترجم در این برش خبری در این است که واقعیت معکوس شده را به مخاطب خویش نشان دهد. از این رو برای نیل به این مقصود میتوان از راهبردهای زیر بهره جست:
با استفاده از راهبرد "حذف" میتوان واژة "باری" را در ترجمه ذکر نکرد تا ماهیت کشتی به اشتباه در ذهن مخاطب حک نشود. در ادامه با استفاده از راهبرد "به حاشیه رانی" و تغییر ترتیب گزارهها میتوان ذهن مخاطب را درگیر جزئیات کرد تا مقولة توقیف برای وی کمرنگتر گردد؛ بدین منظور بر خلاف متن مبدأ که به ترتیب به عمل ربایش، زمان ربایش و سپس مسیر کشتی اشاره شده است، در بازآفرینی خبر، به ترتیب به مسیر کشتی، زمان توقیف و خود کنش توقیف اشاره شده است. بهره گیری از راهبرد "واژه گزینی همسو" به منظور مشروعیت زایی به حوثیها منجر شده است تا واژة "توقیف" جایگزین دو واژة "دزدی" و "آدم ربایی" گردد تا نشان دهد حوثیها به طور قانونی کشتی را توقیف کردهاند. در پایان نیز با استفاده از راهبرد "اضافه" و افزودن "وی اذعان داشت" به مخاطب نشان داده میشود که این گزارش صرفا بیان حادثه از زبان سخنگوی ائتلاف است و الزاما نمیتواند صد درصد منطبق بر واقعیت باشد. از سوی دیگر با افزودن سخنان سخنگوی حوثیها به عنوان تکملة خبر، صورت غیر واقعی که در این گزارش به نمایش گذاشته شده است، خنثی میگردد.
4-3. «الدفاعات السعودیة تدمّر مسیّرة أطلقت تجاه مطار أبها الدولی» (العربیة، 11 فبرایر 2022)
تحلیل خبر: در اینجا نویسنده با استفاده از راهبرد "ترتیب واژه" از محور "نحو"، "پدافند هوایی عربستان" را در آغاز جمله و پیش از فعل "تدمّر" آورده است تا کنشگر را برجسته کند و مخاطب را تحت تأثیر قدرت دفاعی عربستان قرار دهد. از سوی دیگر با استفاده از راهبرد "صورتهای ضد واقع گرا" از محور "استدلال" کوشیده است با تحریف واقعیت ، از حوثیها مشروعیت زدایی کند؛ بدین صورت که با عدم بیان اینکه آشیانة هواپیماهای جنگی مورد هدف حوثیها واقع شده، به مخاطب خود چنین القا کرده است که حوثیها درصدد آسیب به اماکن غیر نظامی هستند، حال آنکه خود عربستان از سپر انسانی برای محافظتاز اماکن نظامی خود استفاده کرده است.
ترجمه پیشنهادی: پهپاد پرتاب شده به سمت آشیانة هواپیماهای جنگی در فرودگاه آبها منهدم شد.
شرح ترجمة پیشنهادی: در ترجمه با اعمال دو راهبرد میتوان اضلاع مربع ایدئولوژیک را جا به جا کرد. با راهبرد "مجهول سازی" از محور" نحو"، کنش گر حذف میگردد و بدین ترتیب بازنمود مثبتی که نویسنده درصدد بازتاب آن بوده است، کم رنگتر میشود. از سوی دیگر با اعمال راهبرد "اضافه" در راستای راهبرد "آشکار سازی"، "آشیانة هواپیماهای جنگی" به متن ترجمه افزوده شده است تا بر خلاف تلاش نویسنده برای مشروعیت زدایی از حوثیها، مشروعیت زایی صورت گیرد.
5-3. «المالکی: هجوم أرامکو جاء من الشمال بدعم من إیران» (العربیة، 20 مایو 2020)
تحلیل خبر: المالکی در سخن خود در ابتدا با استفاده از راهبرد "ترتیب واژه"، "حمله کردن به آرامکو" را قبل از فعل "صورت گرفتن" آورده است، تا این ماجرا در ذهن مخاطب برجسته شود سپس با استفاده از راهبرد "تغییر کنشهای رفتاری"، بدون ارائة مستندات، ایران را متهم به دست داشتن در حمله به آرامکو کرده است.
ترجمة پیشنهادی: اتهام واهی المالکی: با حمایت ایران، حمله به آرامکو از سمت شمال صورت پذیرفت.
شرح ترجمة پیشنهادی: در متن ترجمه دو راهبرد را میتوان اعمال کرد. در ابتدا با راهبرد "اضافه" و افزودن "اتهام واهی"، صحت سخنان المالکی در ذهن مخاطب فرو میریزد. از سوی دیگر با استفاده از راهبرد "مبتدا سازی" و جا به جا کردن "با حمایت ایران" از پایان جمله به آغاز آن و به دنبال مجاورت این عبارت با عبارت "اتهام واهی المالکی"، برای مخاطب روشن میگردد که اتهام المالکی به حمایت ایران است نه جهت جغرافیایی حمله.
6-3. «الإمارات: محاولة استهداف المطار "جریمة حرب"» (العربیة، 11 فبرایر 2022)
تحلیل خبر: استفاده از واژة "محاوله" در راستای راهبرد "واژه گزینی"، بیانگر این است که کشور امارات تلاش میکند اقدام حوثیها را کوچک نمایی کند؛ اقدامات آنها در حد تلاش کردن بود و آنها بدون هیچ دستاوردی، به هدف مورد نظر خود دست نیافتند. از سوی دیگر با قرار دادن "جریمه حرب" در گیومه، سعی در برجسته سازی آن دارد. از سوی دیگر استفاده از جملة اسمیه بدون فعل، به منظور ثبوت و بزرگ نمایی صورت گرفته است.
ترجمة پیشنهادی: امارات تلاش برای هدف قرار دادن فرودگاه را جنایت جنگی توصیف کرد
شرح ترجمة پیشنهادی: در متن ترجمه از یک سو با افزودن "توصیف کرد" با استناد به راهبرد"اضافه"، قطعیت جملة اسمیه شکسته میشود و این حکم داده شده را از یک حکم قطعی به موضع سیاسی امارات تقلیل میدهد. از سوی دیگر با برداشتن علامت گیومه از "جریمه حرب"، برجسته سازی جنایت جنگی خنثی میگردد.
7-3. «بدعم جهود الحکومة الشرعیة» (العربیة، 11 فبرایر 2022).
تحلیل خبر: در متن خبر نویسنده در راستای راهبرد "واژه گزینی همسو" با "مشروعیت زایی"، از صفت "الشرعیه" برای حکومت خلع شدة یمن استفاده کرده، تا آن را به رسمیت بشمارد.
ترجمة پیشنهادی: حمایت از تلاشهای حکومت مستعفی یمن
شرح ترجمة پیشنهادی: در ترجمه با استفاده از راهبرد "واژه گزینی همسو" با "مشروعیت زدایی" و با جایگزینی "حکومت مستعفی" به جای "حکومت قانونی"، استراتژی متن خبر خنثی و از حکومت خلع شده، سلب مشروعیت گردیده است.
8-3. «وأوضحت وزارة الخارجیة أنّ المملکة تعرّضت للعدید من الهجمات الإرهابیة من قبل ملیشیا الحوثی الإرهابی ومنها ما تعرّضت له الیوم الثلاثاء بمجموع 8 طائرات مسیّرة مفخخة استهدفت المدنیین والأعیان المدنیة بطریقة متعمّدة وممنهجة. وقد نجحت قوات التحالف بالتصدّی لها والهجوم العدائی الآثم علی دولة الإمارات العربیة المتّحدة الشقیقة» (الشرق، 18ینایر 2022).
تحلیل خبر: در این متن خبری تأکید نویسنده بر ارائة تصویر منفی از دیگری است. در عین حال از ارائة تصویر مثبت و مشروع از خود نیز غافل نشده است. بدین منظور از راهبردهای زیر در محورهای مختلف بهره برده است:
در ابتدا با استفاده از راهبرد "واژه گزینی" از نام رسمی کشور عربستان "المملکة" استفاده کرده است تا ضمن اعلام تعلق خاطر به کشور عربستان، ابهت آن را نیز به تصویر بکشد. سپس با استفاده از راهبردهای "پیش فرض" و "واژه گزینی همسو" با "مشروعیت زدایی"، صفت "الإرهابیة" را برای "الهجمات" آورده است. در ادامه با استفاده از راهبرد "کوچک نمایی" حوثی ها را "شبه نظامیان حوثی" و با استفاده از راهبرد "مشروعیت زدایی" آنها را "تروریست" خطاب میکند. سپس با استفاده از راهبرد "مثال" به یکی از این هجومها اشاره میکند و در ادامه به منظور "بزرگ نمایی"، هجوم به کشور امارات را نیز به عنوان مثالی دیگر برای اثبات تروریستی بودن حوثیها مطرح میکند.
با استفاده از راهبرد "بازی با ارقام" و آوردن تعداد پهپادها سعی دارد، صداقت و دقت گزارش را به مخاطب القاء کند. با آوردن عبارت "المدنیین والأعیان المدنیة" از یک سو از راهبرد "همدردی" بهره برده است، از سوی دیگر درصدد "مشروعیت زدایی" کامل از حوثیها است. با آوردن عبارت "بطریقة متعمّدة وممنهجة" از راهبرد "ضمنی" بهره برده و این پیام را به مخاطب خود داده است که حوثیها با برنامه ریزی قبلی و متعمدانه دست به کشتار غیر نظامیان و ساختهای شهری میزنند و این خود حجتی بر تروریست بودن آنهاست. سپس به منظور برجسته سازی قدرت دفاعی ائتلاف با تکیه بر راهبرد "واژه گزینی" از عبارت "قد نجحت ...بالتصدّی لها" به جای عبارت "تصدت قوات... لها" استفاده کرده است تا واژة "نجحت" یک فضای مثبت برجستهتر در ذهن مخاطب ایجاد کند و این مقابله یک دستاورد بزرگ به نظر برسد.
نویسنده سعی دارد با استفاده از صفت "العدائی الآثم"، حوثیها را متجاوز، تروریست و بی رحم نشان دهد و از آنها سلب مشروعیت کند. از سوی دیگر با آوردن صفت "الشقیقة" برای "الإمارات" علاوه بر راهبرد "دراماتیزگی"، میخواهد بر مشروعیت عربستان بیفزاید و نشان دهد که عربستان کشوری خوش نام در منطقه است که با سایر کشورهای عربی روابط دوستانه و نزدیک دارد.
ترجمة پیشنهادی: وزارت امور خارجه ضمن چشم پوشی از تجاوزات روزانة عربستان و هم پیمانانش به یمن، اعلام کرد کشورش در معرض حملات بسیاری از جانب انصار الله قرار گرفته است. از جمله امروز سه شنبه هشت پهپاد انفجاری به خاک عربستان پرتاب شده است و ائتلاف موفق به مقابله با آنها شده است. وی همچنین به حملة انصار الله به امارات نیز اشاره کرد.
شرح ترجمة پیشنهادی: در ترجمه سعی شده است تصویر منفی و مبالغه شدهای که از حوثیها ارائه شده، خنثی گردد. از این رو از راهبردهای زیر استفاده شده است:
در ابتدا با استفاده از راهبرد"اضافه" در راستای راهبرد "آشکار سازی"، دلیل حملات حوثیها به متن خبر اضافه شده است تا از یک سو باعث "مشروعیت بخشی" به آنها گردد و از سوی دیگر "مشروعیت زایی" متن اصلی خنثی گردد و عربستان به عنوان کشوری که خاک آن مورد تجاوز قرار گرفته، معرفی نشود.
با استفاده از راهبرد "واژه گزینی"، به جای نام رسمی عربستان، از واژة "کشور" استفاده شده است تا از ابهت القا شده در متن خبر کاسته شود. از سوی دیگر نام رسمی حوثیها جایگزین "شبه نظامیان حوثی" شده است. همچنین با استفاده از راهبرد "حذف" و نیاوردن "تروریستی" در ترجمه، راهبرد "پیش فرض" تعبیه شده در متن خبری خنثی گردیده است. در همین راستا با استفاده از راهبرد "واژه گزینی"، "خاک عربستان" جایگزین "غیر نظامیها و ساختهای شهری" گردیده است تا راهبرد "مشروعیت زدایی"، "همدردی" و "صورتهای ضد واقع گرا" در متن خبر خنثی گردد.
با استفاده از راهبرد "حذف"، دو عبارت "بطریقة متعمّدة وممنهجة" و "العدائی الآثم" ترجمه نگردیده است؛ زیرا این دو عبارت به منظور تروریستی نشان دادن حوثیها در متن خبر آورده شده است. همچنین صفت "الشقیقة" نیز به منظور کاهش بزرگ نمایی نفوذ عربستان در منطقه در ترجمه حذف شده است.
9-3. «إدانات عربیة ودولیة لاستهداف مطار أبها من قبل الحوثیین» (العربیة، 22 فبریة 2022)
تحلیل خبر: در آغاز خبر، با تکیه بر راهبرد "اسمی سازی" از محور "نحو"، واژة "إدانات" به جای واژة "تدین" آورده شده است تا تأکید بیشتری صورت پذیرد. سپس با استفاده از راهبرد "تعمیم"، دو صفت "عربیة" و "دولیة" برای "ادانات" آورده شده است تا این ذهنیت به مخاطب انتقال داده شود که تمام کشورهای عربی و سایر کشورهای جهان این حمله را محکوم کردهاند و عربستان از حمایت کامل منطقهای و جهانی برخوردار است. همچنین "ترتیب واژگان" از محور "نحو" نیز هدفمند انتخاب شده است. با توجه به اهمیت واکنش کشورهای عربی و جامعة بین المللی، "إدانات" در آغاز آمده، سپس به کنش و در نهایت به کنشگر اشاره شده است.
ترجمة پیشنهادی: برخی کشورها حملات انصار الله به فرودگاه ابها را محکوم کردند.
شرح ترجمة پیشنهادی: در ترجمه با استفاده از راهبرد "کوچک نمایی" از محور "معنی"، به منظور خنثی سازی راهبرد "تعمیم" در متن خبر، محکومیت کشورهای عربی و جامعة بین المللی به "محکومیت برخی کشورها" تقلیل یافته است. "محکومیت" که در متن خبر به صورت اسم آورده شده است، در ترجمة پیشنهادی به صورت فعل ترجمه شده است. همچنین با استفاده از راهبرد "ترتیب واژگان" و مقدم کردن کنشگر تلاش شده است کنش مورد تأکید از مرکز توجه برداشته شود.
10-3. وقف تهریب السلاح من إیران للحوثی خطوة أولی نحو السَّلام (العربیة، 26 أکتوبر 2021)
تحلیل خبر: در این جمله که عنوان یک متن خبری در روزنامة "العربیة" است، چند راهبرد تعبیه شده است:
در ابتدا با استفاده از راهبرد "ترتیب واژه"، نویسنده "قاچاق سلاح" را در آغاز و "اولین گام صلح" را مؤخر آورده است تا کنش "قاچاق اسلحه" را برجسته سازد. سپس با استفاده از راهبرد "پیش فرض" ایران را منبع اصلی قاچاق معرفی کرده است. همچنین با استفاده از راهبرد "ترتیب واژه" عبارت "من إیران" را بر "للحوثی" مقدم کرده است تا چنین القا کند که ریشة جنگ افروزی در منطقه ایران است.؛ ایران در واقع قدرت در سایه است که به حوثیها خط مشی میدهد.
ترجمة پیشنهادی: اولین گام صلح، پایان دادن به قاچاق سلاح است.
شرح ترجمة پیشنهادی: در ترجمة پیشنهادی ابتدا با استفاده از راهبرد "ترتیب واژه" و در جهت معکوس متن اصلی، خبر مقدم و مبتدا مؤخر گردیده است تا توجة مخاطب به صلح معطوف گردد و قاچاق سلاح از مرکز توجه خارج گردد. در گام دوم با استفاده از راهبرد "حذف"، راهبرد "پیش فرض" در متن اصلی خنثی گردید.
11-3. إنّ المملکة تؤکّد قدرتها علی الدفاع عن أراضیها (الشرق، 19 فبریة 2022).
تحلیل خبر: در متن خبر با استفاده از راهبرد "واژه گزینی"، متکلم درصدد القای دو موضوع به مخاطب خویش است. ابتدا با استفاده از نام رسمی کشور عربستان سعی کرده است بر مشروعیت آن بیفزاید، سپس با استفاده از فعل "تؤکّد" ذهن مخاطب را به این سمت سوق میدهد که کشور عربستان از دیرباز تا کنون دارای قدرت دفاعی بالا در صیانت از خاک کشور خویش است.
ترجمة پیشنهادی: عربستان سعودی در تلاش است تواناییهای دفاعی خود را افزایش دهد.
شرح ترجمة پیشنهادی: در ترجمة پیشنهادی با استفاده از همان راهبرد "واژه گزینی" سعی شده است از مشروعیت زایی متن اصلی کاسته شود، لذا نام مرسوم کشور عربستان جایگزین نام رسمی آن شده است. از سوی دیگر فعل "تلاش میکند" به جای "تأکید میکند" آورده شده است تا از برجسته سازی که در متن خبر در زمینة قدرت دفاعی عربستان صورت گرفته است، کاسته شود.
12-3. هزت انفجارات هی الأعنف، مساء الخمیس، شوارع وأحیاء العاصمة صنعاء الخاضعة لسیطرة میلیشیا الحوثی، الذراع الإیرانیة فی الیمن، جراء انفجار أسطوانات غاز مخزنة فی إحدى الأسواق السوداء لبیع النفط والغاز التابعة للمیلیشیات (العربیة، 11 فبرایر 2022).
تحلیل خبر: فضای غالب در این متن خبری برانگیختن عواطف و درگیر کردن احساسات مخاطب با تکیه بر راهبرد "همدلی" از محور "معنا" است. نویسنده برای نیل به این مقصود، از راهبرد "بزرگ نمایی" از محور "نحو" و "مبالغه" از محور "بلاغت" بهره برده است. در سایة این همدلی و تحریک عواطف، سعی بر ارائة تصویر منفی و مشروعیت زدایی از طرف مقابل نیز داشته است که در ادامه به شرح و تحلیل راهبردهای به کار برده شده میپردازیم:
جمع آوردن "انفجارات" و آوردن جملة وصفیة "هی الأعنف"، با تکیه بر راهبرد "بزرگ نمایی" انجام شده است؛ نویسنده میخواهد بگوید یک انفجار در پی انفجاری دیگر رخ داده است و این انفجارها مهیب ترین انفجارهای این چند وقت اخیر بوده است. در ادامه با استفاده از راهبرد "مبالغه" از محور "بلاغت" و آوردن عبارت "شوارع و أحیاء" در ابعاد این انفجار اغراق کرده است؛ زیرا به طور طبیعی منبع این انفجار یک مکان معین در یک محله و یک خیابان معین است. اما نویسنده با به کار بردن "خیابانها و محلهها" چنین تصویر سازی میکند که این انفجار بسیار گسترده بوده و محلههای بسیاری را درگیر کرده است. سپس با استفاده از صنعت "استطراد" از اصل موضوع که توصیف انفجار و بررسی سبب آن است، خارج شده و به تخریب حوثیها میپردازد. در ابتدا با استفاده از راهبرد "واژه گزینی" و آوردن واژة "سیطرة" به مخاطب خود چنین القا میکند که حوثیها با زور صنعا را اشغال کرده و به تصرف خود درآوردهاند. سپس با به کار بردن شبه نظامیان حوثی دست به "کوچک نمایی" و "مشروعیت زدایی" میزند. آنگاه با استفاده از راهبرد "پیش فرض" ایران را بازی گردان منطقه و حوثیها را نیروی نیابتی ایران معرفی کرده است. سپس به موضوع انفجارها باز میگردد و علت رخداد آن را بیان میکند. در اینجا نیز با استفاده از راهبرد "واژه گزینی" و به کار بردن "بازار سیاه" سعی در "مشروعیت زدایی" از حوثیها دارد.
ترجمة پیشنهادی: عصر پنج شنبه انفجار مهیبی یکی از خیابانهای صنعاء پایتخت یمن را به لرزه در آورد، شبکه خبری العربیة بدون ذکر دلایل مستند مدعی شد که این انفجار ناشی از آتش گرفتن سلیندرهای گاز و نفت انصارالله است. این شبکه همچنین انصار الله را که کنترل شهر صنعا را به دست گرفته است، بازوی ایران در یمن توصیف کرد.
شرح ترجمة پیشنهادی: با استفاده از راهبرد "واژه گزینی"، واژة "انفجار" به جای "انفجارها" و "یکی از خیابانها" به جای "خیابانها و محلهها" به منظور" کوچک نمایی" آورده شده است تا بزرگ نمایی و مبالغة متن مبدأ خنثی گردد. همچنین با تکیه بر راهبرد "ترتیب واژگان"، زمان انفجار بر خود انفجار مقدم شده است تا کنش انفجار از مرکز توجه و صدرنشینی خارج گردد. با استفاده از راهبرد "به حاشیه رانی" دو موضوعی که نویسنده بنا بر استطراد به آن پرداخته، به انتهای خبر منتقل شده است. همچنین با استفاده از راهبرد "اضافه" و آوردن "توصیف کرد"، پیش فرض متن خبر که به عنوان یک گزارة صحیح و ثابت شده، بیان شده، خنثی گردیده است.
همچنین برای خنثی سازی "مشروعیت زدایی" از حوثیها که در متن خبر صورت گرفته است، در ترجمه با استفاده از راهبرد "اضافه" و آوردن منبع خبر یعنی "شبکة خبری العربیة" توجة مخاطب به سوگیری منبع خبر و عدم بی طرفی آن جلب شده است، از سوی دیگر با افزودن "بدون ذکر دلایل مستند" و حذف کردن "یکی از بازارهای سیاه" با تکیه بر راهبرد "حذف" سعی شده است مشروعیت زدایی از حوثیها خنثی گردد.
بحث و نتیجه‌گیری
این پژوهش با بررسی و تحلیل متون سیاسی به طور عام و اخبار حوادث جنگ یمن به طور خاص به ما نشان داد که در گفتمان رسانهای، یک حادثه به گونههای متفاوت روایت میگردد و گاهی چنان حوادث دستخوش تغییر و تحریف میگردند که گویی حادثهای جدید رخ داده است. از این رو مترجمان متون سیاسی علاوه بر دانش زبانی، نیاز به دانش سیاسی، فرهنگی و اجتماعی نیز دارند. در واقع تحلیل گفتمان انتقادی به آنها میآموزد چگونه دانش زبانی خویش را برای کشف و استخراج ایدئولوژی پنهان شده در متون به کار گیرند. سپس با درنظر گرفتن ایدئولوژی مورد قبول در متن مقصد دست به خنثی سازی آن ایدئولوژی و یا حتی چرخش ایدئولوژی بزنند. همچنین یافتههای این پژوهش به ما نشان داد در متونی که ایدئولوژی و سیاست حاکم در دو متن مبدأ و مقصد در تعارض با هم قرار دارند، استفاده از راهبرد متضاد با راهبرد تعبیه شده در متن مبدأ میتواند برای مترجم راهگشا باشد. همچنین در کنار سایر راهبردهای تحلیل شده در مقاله که منجر به بی طرفی یا خنثی سازی متن مبدأ میگردد، دو راهبرد حذف و اضافه در معکوس ساختن متن مبدأ بسیار تأثیر گذار است.
تعارض منافع
تعارض منافع ندارم.
Translated References to English
Aghagolzadeh, F., Kheirabadi, R., Golfam, A., and Kord-e Zafaranlu, A. (2012). The Linguistic Model of News Composition and Selection: A Critical Discourse Analysis. Language Related Research, 4(32): 25-42. [In Persian]
Aghagolzadeh, F., and Dehghan, M. (2013). The Analysis of News Selection Representative Methods from CDA Perspective. Language Related Research, 5(4): 1-16. [In Persian]
Aghagolzadeh, F., and Firoozian, A. (2015). The Representation of Ideology in Translation of English Political Texts Regarding the Strategies of Style and Rhetoric: A Case of Critical Discourse Analysis. Linguistics & Khorasan Dialects, 8(14): 25- 42. [In Persian]
Firoozian, A., Aghagolzadeh, F., Golfam, A., and Kord-e Zafaranlu, A. (2017). The Role of Syntactic Strategies in the Representation of Persian Translators’ Ideologies in Written Translated Social-Political Texts: A CDA Approach. Linguistics & Khorasan Dialects, 10(19): 1-21. https://doi.org/10.22067/lj.v10i19.52380 [In Persian]
Gharakhan, H. (2021). Reviewing and analyzing the translation of Arabic political news headlines in Fars news agency based on Van Dyck's discourse approach (from July 30, 2019 to July 2014). Master s Thesis, Tehran: Al-Zahra University. [In Persian]
Khosravi Nik, M., and Yarmohammadi, L. (2000). Discourse and ideological structures in the news discourses of Iranian newspapers (a critical approach in discourse analysis), Collection of articles of Allameh Tabatabaʼi University. Tehran: Allameh Tabatabaʼi University. 91. 283-301. [In Persian]
Niazi, Sh., Fekri, M., and Ghasemiasl, Z. (2017). Study of Iran's Ideological Representation in Al-Sharq Al-Awsat newspaper Based on Van Dijk Model. Lisān-i Mubīn. 10(34): 113- 135. https://doi.org/10.30479/lm.2019.9322.2640 [In Persian]
Torkashvand, F. (2015). Critical Discourse Analysis: Arabic to Persian Translation. Language Related Research, 7(4): 81- 101. [In Persian]
Van Dijk, T. A. (2007). Opinions and Ideologies in the Press. Translation: Zahra Hadad & Kowsar SHahni. Rasaneh, 18(4): 85- 118. [In Persian]
Van Dijk, T. A. (2015). Ideology and Discourse. Translation: Mohsen Nobakht. 1rd ed. Tehran: Siahroud. [In Persian]
Yarmohammadi, L. (2013). Communication within Critical Discourse Perspectives. 3rd ed. Tehran: Hermes. [In Persian]
استناد به این مقاله: کرم زادگان، زهرا و مظاهری، فاطمه. (1402). ترجمة متون سیاسی (عربی به فارسی) با رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی. دوفصلنامه پژوهشهای ترجمه در زبان و ادبیات عربی، 13(28)، 327-358. doi: 10.22054/RCTALL.2023.75801.1693
Translation Researches in the Arabic Language and Literature is licensed under a Creative Commons Attribution-Noncommercial 4.0 International License.
)