Document Type : Research Paper

Authors

1 Faculty member of Department of Scientometrics, Islamic Studies and Humanities, Regional Information Center for Science and Technology and Islamic World Science Citation Center, Shiraz, Iran

2 Faculty member of Department of Scientometrics Islamic Studies and Humanities, Regional Information Center for Science and Technology and Islamic World Science Citation Center, Shiraz, Iran

Abstract

Throughout the past decades, the study and making scientific maps has been taken into consideration and raised as one of the scientific studies’ indicators in various fields. The present study examines scientific productions in the Journal of Translation Researches in the Arabic Language and Literature which is present at ISC. The purpose of this study is to review the authors' scientific activities in the Journal of Translation Researches in the Arabic Language and Literature, along with their scientific network in order to make their scientific information visible. This has been possible and tractable through the interactions between authors and Universities. This research is a scientometric study that was performed with a quantitative method and citation analysis. The research population contains all articles in the Journal of Translation Researches in the Arabic Language and Literature selected from 2011 to 2019, which are indexed in ISC science citation index (SCI). The maps were made using co-citation analysis and completed by VOSviewer software. The findings show that the authors’ scientific contributions in this journal are at a desirable level. On the other hand, there is a positive and significant correlation between the variables of scientific communication and scientific production. In other words, those authors with more productions are more involved with other authors in writing articles. The results of the present study emphasize on the importance of publishing articles in the Journal of Translation Researches in the Arabic Language and Literature and the scientific collaboration between authors and universities.

Keywords

امروزه نشریات علمی در انتقال اطلاعات جاری علمی نقش مهمی دارند و نمایانگر دستاوردهای جامعۀ علمی در گسترده­ترین ابعاد خود از نظر جهانی و ملی و منطقه­ای هستند و به تعبیری می­توان گفت مجلات علمی هر جامعه، نموداری از حیات علمی آن جامعه به‌شمار می­آیند. گسترش روزافزون تعداد و شمارگان نشریات علمی از یک سو و استقبال، استفاده و وابستگی وسیع جامعه علمی به آن­ها از سوی دیگر، بررسی کمی و کیفی نشریات ادواری را به یکی از مهم‌ترین مسایل ارزیابی این نوع منابع تبدیل کرده است.

امروزه پژوهش­های علمی به دلیل جهانی شدن و توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات، ماهیت و گستره بین‌المللی پیدا کرده­اند. در این میان، نشریات علمی تخصصی نقش مهمی در تبادل اطلاعات علمی درسطح جهانی ایفا می­کنند تا جایی که پژوهشگران مختلف از سراسر دنیا تلاش می­کنند پژوهش­های ارزشمندی انجام داده و تأثیرگذاری یافته­های پژوهشی خود را از طریق انتشار در مجله­های معتبر بین‌المللی افزایش دهند. به عبارت دیگر، می­توان بیان کرد که گاهی در جوامع علمی و دانشگاهی کیفیت برون‌داد علمی یک پژوهشگر براساس کیفیت نشریۀ منتشرکننده آن برون‌داد سنجیده شود. از این رو، در این‌گونه محیط­ها، مجله­های منتشرکننده برون‌دادهای علمی جهت استخدام، ارزیابی عملکرد و ارتقای افراد مورد ارزیابی قرار می­گیرند.

 یکی از عواملی که نشان‌دهنده اعتبار نشریات علمی و تخصصی محسوب می­شود، نمایه شدن آن­ها در پایگاه­های اطلاعاتی و استنادی معروف جهان است. حضور نشریات علمی هر کشور در پایگاه­های اطلاعاتی و استنادی معتبر جهانی می­تواند بسترهای لازم را برای انتشار و دسترس‌پذیر کردن تعداد بیشتری از تولیدات علمی آن کشور در سطح بین‌المللی فراهم آورده و زمینه­های حضور موثرتر جامعه پژوهشی آن کشور را در فرآیند ارزیابی و انتشار تولیدات علمی جهانی ایجاد کند (نوروزی چاکلی و همکاران، 1388: 177).

علاوه بر این، چنانچه بخواهیم سیری در دنیای ترجمه داشته باشیم، ترجمه نوعی سرگرمی زائد یا امری نشان‌دهنده فرهیختگی فرد به‌شمار نمی­رود، بلکه با گام­هایی رو به جلو، فاصله بسیاری از آن نقش سنتی خود گرفته است و جهان به لطف وسایل ارتباط جمعی تبدیل به دهکده­ای کوچک شده است که همه حوادث در زمانی بسیار اندک به زبان­های مختلف ترجمه می­شود و در اختیار ملل و گروه­های مختلف جامعه قرار می‌گیرند. همچنین در روزگار کنونی، ترجمه چنان جایگاه و اهمیتی دارد که تبدیل به ضرورتی حتمی برای همه کشورها و ملل شده است (گنجیان، 1397: 96). با وجود اهمیت و نقش مهم این امر و در راستای عملکرد پژوهش­های ترجمه در زبان و ادبیات عربی، پژوهش حاضر را به سوی مبحثی نوین سوق خواهیم داد.

از آن‌جا که تحلیل نشریه از حیث تولیدات و ارتباطات علمی، انجام می­شود مقدمه­ای بر این مبحث ذکر شد.

 

1. بیان مسأله

ارتباطات علمی، مجموعه­ای از ارتباط اجتماعی و موضوعی چند وجهی است که تحت یک تحول عمیق قرار گرفته است. جامعه شناسان علم، بر اهمیت ارتباطات به ­عنوان سازوکار اصلی تکوین و تولید علم تاکید کرده­اند و پیشرفت علم را بازتابی از نظام ارتباطی آن می­دانند. ارتباط علمی در درون سازمان­های آموزشی و پژوهشی نیز همواره یکی از عوامل تأثیرگذار بر تولید و گسترش دانش بوده است و این ارتباطات زمینه ایجاد انسجام و هماهنگی در جامعه علمی است (محمدی، 1386: 52).

توانایی دانشمندان در برقراری ارتباط علمی در سطح ملی و بین‌المللی، یکی از مهم‌ترین عواملی است که به افزایش فعالیت­های پژوهشی در میان پژوهشگران منتهی می­شود. به همین سبب، نقش مهمی در توسعه علمی دارد و مورد توجه سازمان­های آموزشی و پژوهشی قرار گرفته است. یکی از این راهکارها که سال­ها است به جامعۀ علمی وارد شده و مورد استقبال دانشمندان و پژوهشگران حوزه­های مختلف علوم قرارگرفته، مشارکت و همکاری در تحقیق است. پژوهشگران به خوبی به ضرورت این امر واقف شده و به آن به عنوان راهی برای حل دشواری­های موجود بر سر راه پیشرفت و توسعه علم می­نگرند.

بدیهی است ارتباطات علمی تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار دارد که بی­توجهی یا کم‌توجهی به آن سبب ضعف ارتباطات علمی در جامعه علمی خواهد شد. همکاری­های علمی به‌خصوص در سطح بین­المللی می­تواند برای پژوهشگران و دانشگاه­ها مزایایی به همراه داشته باشد و باعث افزایش کیفیت برون‌دادهای پژوهشی آن­ها شود.

نتیجه تحقیق کوژابکو نشان می­دهد راهبردهای هم­نویسندگی تأثیرات متفاوتی روی بهره­وری علمی داشته­اند و پژوهشگری که به عنوان یک واسطه میان سایر محققان عمل می­کند، اغلب همان محقق پرتولید در حوزه مورد بررسی است (Kuzhabekova, 2011: 176). در ایران نیز توجهات به طور جدی به سمت تولیدات علمی در سطح ملی و بین­المللی سوق یافته است به طوری که کمیّت و کیفیت برون‌داد پژوهشی به عنوان یکی از شاخص­های اصلی عملکرد دانشگاه­ها است و از این شاخصه به عنوان یکی از معیارهای رتبه‌بندی دانشگاه­ها در عرصه­های ملی و بین‌المللی استفاده می­شود. در نتیجه پژوهشگران شاغل در مراکز علمی و پژوهشی از جانب سیاست‌گذاران علمی ترغیب به انجام پژوهش و انتشار آن در نشریات معتبر می­شوند (خاصه و همکاران، 1390: 54).

انتخاب موسسه اطلاعات علمی ISC به عنوان پایگاه اطلاعاتی این پژوهش برای آن است که امکان استفاده گسترده از تحلیل استنادی را از طریق ایجاد نمایۀ استنادی علوم، فراهم آورد. همچنین به دلیل اهمیت موضوع ترجمه در ادبیات، جامعۀ پژوهش، مقالات پژوهش­های ترجمه که در پایگاه ISC نمایه شده است را مورد تحلیل و بررسی قرار می‌دهد و به بررسی تولیدات علمی در حوزۀ ترجمه و ادبیات در پایگاه ISC و ترسیم نقشۀ دانش آن خواهد پرداخت.

 

2. پرسش­های پژوهش

در این پژوهش هفت سوال مطرح شده است که عبارتند از:

1- روند تألیف مقالات نشریۀ پژوهش­های ترجمه در زبان و ادبیات عربی در سال­های چگونه بوده است؟

2- پژوهشگران پرکار نشریۀ پژوهش‌های ترجمه در زبان و ادبیات عربی از نظر تعداد مقاله، تعداد استناد و فراوانی مشارکت چه کسانی هستند؟

3- الگوی مشارکت و نسبت تولیدات انفرادی و مشارکتی نویسندگان نشریۀ پژوهش‌های ترجمه در زبان و ادبیات عربی چگونه است؟

4- توزیع مشارکت درون و برون سازمانی نویسندگان نشریۀ پژوهش­های ترجمه در زبان و ادبیات عربی چگونه است؟

5- وضعیت فراوانی نویسندگان مقالات نشریۀ پژوهش­های ترجمه در زبان و ادبیات عربی برحسب جنسیت چگونه است؟

6- ساختار شبکۀ­ هم­نویسندگی در میان نویسندگان نشریۀ پژوهش­های ترجمه در زبان و ادبیات عربی چگونه است؟

7- ساختار شبکۀ هم­نویسندگی در میان موسسات همکار در نشریۀ پژوهش­های ترجمه در زبان و ادبیات عربی به چه صورت است؟

 

3. پیشینه پژوهش

مرادی مقدم و همکاران (1398) در مقاله­ای، شبکۀ هم­نویسندگی پژوهشگران دانشگاه سمنان را در پایگاه Web of Science ترسیم کردند. نتایج نشان داد که حوزه­های مهندسی، فیزیک و ریاضی، حوزه­های مورد علاقه محققان دانشگاه سمنان برای انتشار مدارک علمی بوده است. نرخ رشد تولیدات علمی نویسندگان دانشگاه سمنان در نیم قرن اخیر 22/43 بوده است که روند رو به رشد بسیار خوبی محسوب می­شود.

زندیان و همکاران (1398) به تحلیل شبکۀ همکاری علمی پژوهشگران حوزۀ پزشکی ایران با استفاده از شاخص­های شبکۀ اجتماعی در پایگاه Web of Science طی سال­های 2003 تا 2013 پرداختند و به این نتیجه دست یافتند که اولویت‌های پژوهشی و تخصیص بودجه‌های مناسب در تمام حوزه‌های پزشکی به‌ویژه حوزه‌هایی که مقالات علمی کمتری نسبت به دیگر حوزه‌ها دارند باید تعیین شود. در این پژوهش، شبکه قوی و موثری از همکاری بین پژوهشگران ایرانی حوزۀ موضوعی پزشکی موجود است.

دانیالی و نقشینه (1397) به مطالعۀ روند پژوهش و ترسیم نقشۀ دانش قلمروهای پژوهشی فعال حوزۀ بازیابی تصویر پرداختند. پژوهشگران تمامی مقالات نمایه‌ شده در Web of Science طی سال‌های 2001 تا 2012 میلادی را در ارتباط با بازیابی تصویر مورد ارزیابی قرار داده و به این نتیجه دست یافتند که حوزه بازیابی تصویر دارای روابط میان‌رشته‌ای نسبتاً گسترده‌ای است. در این پژوهش، ایران در رشته مورد بررسی با سایر کشورها ارتباط و تعامل علمی چشمگیری داشته است.

اصنافی و همکاران (1396) به ترسیم و تحلیل شبکه هم‌نویسندگی مقالات کنگره ملی «آسیب‌شناسی خانواده» پرداختند. یافته­ها نشان داد که الگوهای دونفره و سه نفره بیشترین الگوهای تألیف گروهی را به خودش اختصاص داده است. همچنین الگوی تألیف مقالات در طول شش دوره این کنگره اکثراً به صورت گروهی و مشارکتی بوده است. علاوه بر این، شبکه از انسجام پایینی برخوردار است.

پرهام­نیا و همکاران (1396) در مقاله­ای به شناسایی میزان عوامل اثرگذار رفتاری بر ارتباطات علمی و تولیدات علمی اعضای هیأت علمی دانشگاه‌های ایران پرداختند. نتایج آن­ها نشان داد که بین متغیرهای ارتباطات علمی با تولیدات علمی همبستگی مثبت و معناداری مشاهده شد. تولیدات علمی می­تواند با توسعه ارتباطات علمی افزایش یابد در صورتی که میان عوامل رفتاری با تولیدات علمی همبستگی معناداری وجود ندارد.

ارشدی و همکاران (1396) در پژوهشی به ترسیم و تحلیل شبکه­های هم­نویسی پژوهشگران دانشگاه شهید بهشتی در حوزه­های علوم اجتماعی، انسانی و هنر پرداختند. نتایج پژوهش حاکی از آن است در بررسی شاخص­های کلان تحلیل شبکه، شبکۀ هم‌نویسی پژوهشگران دانشگاه شهید بهشتی از انسجام کافی برخوردار نیست. در بررسی شبکه­های هم‌نویسی دانشگاه­ها نیز مشخص شد که دانشگاه­های علوم پزشکی شهید بهشتی، علوم پزشکی تهران، دانشگاه تهران، تربیت مدرس و دانشگاه علوم پزشکی بقیه­الله از نظر شاخص‌های خرد تحلیل شبکه، بهترین موقعیت را در شبکۀ هم­نویسی دانشگاه­ها دارا بوده‌اند.

سجادیان و محمدی (1395) در مقاله­ای ساختار شبکۀ علمی هم­نویسندگی و شبکۀ همکاری مقالات ارائه شده در چهاردهمین، پانزدهمین و شانزدهمین همایش صنایع دریایی را ترسیم کردند. نتایج پژوهش ایشان نشان داد که ارتباط نسبتاً کمی بین گره­های موجود در شبکۀ اجتماعی هم­نویسندگی پژوهشگران دریایی وجود دارد. اکثر مولفه­ها دوتایی و چندتایی هستند و مولفه­های بزرگ از گره­های کمی تشکیل شده­اند. ارتباط منسجمی بین گره­های موجود در مولفه­های بزرگ هم وجود ندارد و این امر سبب شده تا قطر شبکۀ اجتماعی موجود در بین این پژوهشگران افزایش یابد و جریان اطلاعات بین اعضای شبکه به کندی صورت گیرد. این امر نشان می­دهد شبکه­های هم­نویسندگی موجود در همایش نسبتاً سست و گسسته است.

بیگلو و ابوطالبی (1395) در مقاله­ای به ترسیم شبکه هم­تألیفی پژوهشگران حوزه کتابداری و اطلاع­رسانی پرداختند. یافته­های آن­ها حاکی از آن است که انتشار مقالات علمی در حوزۀ کتابداری و اطلاع رسانی روندی صعودی دارد. هم چنین کشورهای ایالات متحده، چین و انگلستان در حوزه کتابداری و اطلاع‌رسانی در صدر کشورها قرار دارند. با وجود اهمیت و ضرورت انجام فعالیت‌های پژوهشی به صورت مشترک که منجر به افزایش کیفیت آن‌ها می شود در رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی، میزان همکاری علمی محققان بسیار پایین است و پژوهشگران این حوزه علاقۀ چندانی به خلق آثار علمی به صورت گروهی ندارند.

صباح[1] و همکاران (2019) در مقاله­ای به بررسی شبکه­های همکاری علمی در پاکستان طی سال­های 1996 تا 2010 و تأثیر آن­ها بر عملکرد تحقیقات علمی پرداختند. نتایج نشان داد که شدت همکاری در سال­های مورد بررسی یکنواخت نبوده است، اما به صورت کلی میانگین تولیدات علمی، متغیّری است که بیشتر اوقات با همکاری و ارتباط علمی رابطه مثبت دارد.

وانگ[2]و همکاران (2012) در پژوهشی صورت­های مختلف همکاری علمی و شبکۀ اجتماعی نویسندگان در حوزه محاسبات اجتماعی را مورد بررسی قرار می­دهد. نتایج نشان می­دهد که همکاری علمی در بین موسسات و نویسندگان این حوزه بسیار رواج دارد. در سطح فردی و موسسه­ای بهره­وری علمی موثر بوده و همکاران فعال، اغلب انتقال‌دهنده دانش هستند.

یان، دینگو ژو[3](2010) در پژوهشی به مطالعه شبکه هم­تألیفی پژوهشگران کتابداری و اطلاع­رسانی چینی در ١٨ نشریه اصلی در یک دورۀ زمانی ٦ ساله پرداختند. یافته­ها نشان داد که این شبکه، شبکۀ جهانی کوچکی را تشکیل می­دهد که افراد می­توانند با یکدیگر پیوند برقرار کنند. در این شبکه، تعداد معدودی نویسنده به طور گسترده با سایر مولفان همکاری داشتند و اکثر نویسندگان با تعداد کمی از مولفان دیگر همکاری داشتند.

گوسارت و اوزمان[4] (2008) در پژوهش خود با عنوان شبکه‌های هم‌نویسندگی در علوم اجتماعی در ترکیه به بررسی دو پایگاه اطلاعاتی SSCI و ULAKBIM پرداختند. نتایج نشان دادند که شبکۀ هم‌نویسندگی عمدتاً از گروه‌های مجزا تشکیل شده و بین پژوهشگران دو پایگاه اشتراک کمی وجود دارد.

بررسی پژوهش­های پیشین نشان می­دهد که شبکه­های هم­نویسندگی و نقشه ارتباط علمی میان نویسندگان دانشگاه­ها چندان مورد بررسی قرار نگرفته است. از آن­جا که دانشگاه­ها نقش مهمی در رشد و توسعه هر کشوری ایفا می­کنند در نتیجه یکی از شاخص­های پژوهش و تولید علم هر کشوری، بررسی کمّی و کیفی تولیدات علمی دانشگاه­ها است.

پر واضح است که تولیدات علمی و ارتباط علمی رابطه­ای مستقیم دارند، درنتیجه ارزیابی ارتباط علمی میان نویسندگان در ارتقای جایگاه دانشگاه و ایجاد بستر مناسب برای توسعۀ فعالیت­های علمی، ضروری می­نماید. از آن‌جا که بررسی تمامی تولیدات علمی دانشگاه­ها و همکاری­های علمی آن­ها نیازمند مطالعه­های گسترده است در این پژوهش ارتباط علمی نویسندگان یکی از دانشگاه­های کشور مورد مطالعه قرار گرفته است. بر همین اساس پژوهش حاضر به منظور شناسایی همکاری­های علمی نویسندگان نشریۀ پژوهش‌های ترجمه در زبان و ادبیات عربی با استفاده از شاخص تحلیل شبکه­های اجتماعی می­پردازد.

 

4. روش پژوهش

این پژوهش، توصیفی- کاربردی و از نوع مطالعات علم‌سنجی است که به همراه روش کمّی و تحلیل استنادی انجام شده و به منظور ترسیم شبکه­های هم­نویسندگی از روش تحلیل شبکه استفاده شده است. ابزار گردآوری داده­ها، پایگاه استنادی علوم جهان اسلام و ابزار تحلیل داده­ها، نرم‌افزارهای ترسیم شبکه VOSviewer است. جامعه پژوهش شامل تمامی تولیدات علمی نویسندگان در نشریۀ پژوهش‌های ترجمه در زبان و ادبیات عربی در پایگاه ISC است. ابتدا با استفاده از جست‌وجوی پیشرفته در پایگاه ISC کلیۀ رکوردهای تولید شده توسط نویسندگان ایرانی مورد بازیابی قرار گرفت. 156 مدرک در 21 شماره بازیابی شد، سپس با استفاده از گزینۀ تحلیل به تفکیک، نویسندگان و موسسات نمایۀ به دست آمده، مشخص شد. سپس نتایج جست‌وجو برای رسم نقشۀ دانش به نرم‌افزار ترسیم شبکه VOSviewer وارد شد. در نتیجه نقشه همکاری­های علمی پژوهشگران و نیز ترسیم نگاشت مشارکت موسسات با استفاده از این نرم افزار ترسیم شد.

 

5. یافته­ها

یافته‌های این پژوهش با توجه به پرسش‌های مطرح شده به این شرح هستند:

در پاسخ به پرسش اول مبنی بر اینکه «روند تألیف مقالات نشریۀ پژوهش­های ترجمه در زبان و ادبیات عربی در سال­های 1390 تا 1398 چگونه بوده است؟»، توزیع فراوانی مقالات تألیفی نویسندگان نشریۀ پژوهش­های ترجمه در زبان و ادبیات عربی در پایگاه ISC در جدول (1) نشان داده شده است.

با توجه به جدول (1)، مقالات نشریۀ پژوهش­های ترجمه در زبان و ادبیات عربی در تمامی سال­ها به‌جز در سال 1390، روند صعودی و رو به رشدی داشته است. کمترین فراوانی مقالات مربوط به سال 1390 با 13/5 درصد تولید و بیشترین فراوانی مربوط به سال 1391 با 51/20 درصد تولید است. عدد پایین مقالات در سال 1390 به دلیل تک شماره‌ای بودن این نشریه است و دلیل ضعف نشریه نیست. نشریۀ مورد بررسی در سال 1390 تک شماره، در دو سال 1391 و 1392 چهار شماره­ای بوده و از سال 1393 به بعد دو شماره­ای شده و در قالب دو فصلنامه به چاپ رسیده است.

در نمودار (1) فراوانی مقالات نشریۀ پژوهش‌های ترجمه در زبان و ادبیات عربی طی سال‌های 98-1390 نشان داده شده است. محور افقی سال­های مورد بررسی و محور عمودی نشانگر فراوانی مقالات آن سال­ها است. به منظور بررسی و تبیین روند رشد تولیدات علمی از الگوی رگرسیون نمایی[5]استفاده شد.

 

 

جدول (1): روند تألیف مقالات نشریۀ پژوهش­های ترجمه در زبان و ادبیات عربی در سال­های 1390 تا 1398

درصد

تعداد تولیدات

سال نشر

13/5

8

1390

51/20

32

1391

95/17

28

1392

69/7

12

1393

69/7

12

1394

62/9

15

1395

33/8

13

1396

69/7

12

1397

38/15

24

1398

منبع: یافته‌های پژوهش

 

 

 

 

 

نمودار (1): فراوانی مقالات نشریۀ پژوهش­های ترجمه در زبان و ادبیات عربی

منبع: یافته‌های پژوهش

 

همانگونه که در نمودار (1) مشخص است، نمودار دارای شیب چندانی نیست و عدد مقالات در سال­های مختلف تقریباً متفاوت بوده است. تولیدات علمی این حوزه در سال 1391 بیشترین شیب رو به رشد را دارد. درحالی­که در سال 1392 و به ویژه در سال 1393 تعداد مقالات این نشریه سیر نزولی پیدا کرده بود. در سال 1398 بار دیگر نشریه روند رشد تعداد مقالات را از سر گرفت و عدد مقالات خود را افزایش داد. بررسی روند تولیدات علمی نشانگر رشدی معادل 2/0 درصدی در انتشارات علمی این نشریه است.

در پاسخ به پرسش دوم مبنی بر اینکه «پژوهشگران برتر نشریۀ پژوهش­های ترجمه در زبان و ادبیات عربی از نظر تعداد مقاله، تعداد استناد و فراوانی مشارکت چه کسانی هستند؟» باید گفت که امروزه برای بررسی عملکرد پژوهشگران از شاخص­های مختلف علم­سنجی استفاده می­شود که از آن میان می­توان به تعداد مقاله و تعداد استناد اشاره کرد. بررسی­ها نشان داد که «منصوره زرکوب» با تألیف و مشارکت در6 مقاله به عنوان فعال­ترین پژوهشگر این نشریه به‌شمار می­رود. پس از او «رضا ناظمیان» و «زهره قربانی» با 5 مقاله در جایگاه بعدی قرار دارند.

به لحاظ تعداد استناد دریافتی، بررسی­ها نشان داد که مجموع 156 مقالۀ نشریۀ پژوهش‌های ترجمه در زبان و ادبیات عربی تاکنون در پایگاه استنادی جهان اسلام 93 استناد دریافت کرده است. به عبارت دیگر، متوسط استناد هر مقاله 7/1 بوده است. در میان مقالات این نشریه، مقالۀ «چالش­های ترجمه‌پذیری عناصر فرهنگی در رمان «اللّصّ و الکلاب» نجیب محفوظ؛ مقایسه دو ترجمه با تکیه بر چارچوب نظری نیومارک» که در سال 1392 توسط «کبری روشنفکر، هادی نظری منظّم و احمد حیدری» تألیف شد با 6 استناد دریافتی به عنوان پراستنادترین مقالۀ این نشریه به‌شمار می­روند.

در خصوص پراستنادترین پژوهشگران این نشریه، بررسی­ها نشان داد «کبری روشنفکر» با 2 مقالۀ دارای استناد و «منصوره زرکوب» با 3 مقالۀ دارای استناد در پایگاه استنادی جهان اسلام توانستند هر دو با 7 استناد به عنوان پراستنادترین نویسندگان این نشریه به شمار روند.

بررسی­های صورت گرفته درخصوص استنادهای دریافتی مقالات این نشریه نشان می‌دهد تعداد 54 مقاله توانستند در سال­های مختلف استناد دریافت کنند و مجموع استنادهای دریافتی 93 بود. میانگین تعداد استناد به مقاله در بازۀ زمانی پژوهش 6/0 است. از لحاظ مشارکت و همکاری، یافته­های پژوهش نشان داده است «منصوره زرکوب»، «علی صیادانی» و «رضا ناظمیان» در میان نویسندگان بیشترین مشارکت را دارند. در نمودار (2) نویسندگانی که بیشترین همکاری را در نوشتن مقالات با سایر نویسندگان دارند و دارای نفوذ بالایی در شبکۀ هم­نویسندگی هستند، آمده است. به منظور بررسی و تبیین روند مقالات نویسندگان از الگوی رگرسیون نمایی[6] استفاده شد. محور افقی، اسامی نویسندگانی و محور عمودی نشانگر فراوانی مشارکت نویسندگان در نوشتن مقالات است.

 

نمودار (2): نویسندگان دارای بیشترین مشارکت در نشریۀ پژوهش­های ترجمه در زبان و ادبیات عربی طی سال‌های 98-1390

منبع: یافته‌های پژوهش

 

براساس نمودار (2)، نویسندگانی همانند «زرکوب»، «صیادانی» و «ناظمیان» که نمرۀ مرکزیت بالایی دارند، گره­ها و فرصت­های بیشتری دارند. این افراد دارای نفوذ در شبکۀ هم­نویسندگی هستند و نقش محوری در تولید مقالات دارند و پیونددهندگان ساختار شبکۀ هم­نویسندگی محسوب می­شوند.

در پاسخ به پرسش سوم پژوهش، مبنی بر اینکه «الگوی مشارکت و نسبت تولیدات انفرادی و مشارکتی نویسندگان نشریۀ پژوهش‌های ترجمه در زبان و ادبیات عربی چگونه است؟» نتایج اولیه نشان داد که تا زمان انجام پژوهش تعداد 156 مقاله منتشر شده است و تعداد 309 نویسنده در انتشار مقاله در این نشریه نقش داشتند و به طور میانگین 2 نفر در هر مقاله سهیم بوده­اند. این عدد حـاکی از میل به مشارکت گروهی نویسندگان دارد. بیشترین مشارکت نویسندگان در سال­های 1395، 1396 و 1398 با میانگین حدود 2/40 نفر در هر مقاله بوده که نشان‌دهنده افزایش تمایل به مشارکت و کار گروهی در میان نویسندگان در این سال­ها دارد.

با نگاهی به جدول (3) می­توان دریافت الگوی مشارکت نویسندگان در سال­های
 98-1390، حاکی از آن است که پژوهش­ها بیشتر با همکاری دو نویسنده انجام گرفته است؛ یعنی حدود 44 درصد از مقالات نشریۀ پژوهش‌های ترجمه در زبان و ادبیات عربی طی بازۀ مورد بررسی توسط دو نویسنده تألیف شده ­است. علاوه بر این، 31 درصد مقالات تک نویسنده بوده و مقالات با همکاری سه، چهار و پنج نویسنده، حدود 25 درصد از کل مقالات را به خود اختصاص داده­­اند. به عبارت دیگر، حدود نیمی از مقالات نشریۀ پژوهش‌های ترجمه در زبان و ادبیات عربی در سال­های مورد بررسی با همکاری دو نویسنده به نگارش درآمده ­است. همچنین آمار نشان‌دهنده میزان بالای همکاری علمی نویسندگان در تولید مقالات نشریه است و بیانگر آن است که 70 درصد از نویسندگان نشریه، روابط هم­نویسندگی دارند.

 

جدول (3): الگوی مشارکت نویسندگان در تالیف مقالات به تفکیک سال

سال

تک نویسنده

دو نویسنده

سه نویسنده

چهار نویسنده

1390

3

5

0

0

1391

20

12

0

0

1392

3

17

8

0

1393

4

7

1

0

1394

4

5

3

 

1395

3

6

3

3

1396

3

3

5

2

1397

4

6

2

0

1398

5

4

11

1

درصد

41/31

67/41

15/21

85/3

منبع: یافته‌های پژوهش

جدول (4)، یافته‌های پژوهش در پاسخ به پرسش سوم پژوهش‌؛ یعنی «توزیع مشارکت درون و برون سازمانی نویسندگان نشریۀ پژوهش­های ترجمه در زبان و ادبیات عربی چگونه است؟» است.

 

جدول (4): توزیع فراوانی مشارکت نویسندگان درون و برون سازمانی در تألیف مقالات گروهی طی سال‌های 98-1390

سال

درون سازمانی

برون سازمانی

1390

3

2

1391

10

2

1392

18

7

1393

6

2

1394

7

1

1395

12

0

1396

7

3

1397

3

5

1398

11

8

درصد

96/71

04/28

                   منبع: یافته‌های پژوهش

 

در جدول (4)، همکاری علمی پژوهشگران مشخص شده ­است که در این رابطه، بیشترین همکاری علمی بین پژوهشگران از یک دانشگاه بوده و نتایج نشان داده است محققان بیشتر تمایل دارند با پژوهشگران از دانشگاه خود مشارکت داشته باشند و مقالات گروهی تألیف کنند و نسبت مشارکت گروهی نویسندگان برون‌دانشگاهی در این نشریه چندان زیاد نیست. همان­گونه که جدول (4) نشان می­دهد، نویسندگان نشریه تمایل دارند با محققان دانشگاه خود کارهای پژوهشی انجام دهند و مقاله تألیف کنند و کمتر دیده می‌شود که استاد و یا دانشجویی با استاد یا دانشجوی دانشگاه دیگر با همکاری هم و به صورت مشترک مقاله تألیف کنند. براساس جدول (4) در سال­ 1395 تمام مشارکت‌ها درون سازمانی بوده است و به صورت کلی حدود 70 درصد مقالات مشترک توسط نویسندگان یک دانشگاه و 30 درصد مقالات توسط نویسندگانی از دانشگاه­های مختلف تألیف شده است.

در پاسخ به پرسش پنجم این پژوهش مبنی بر اینکه «وضعیت فراوانی نویسندگان مقالات نشریۀ پژوهش­های ترجمه در زبان و ادبیات عربی برحسب جنسیت چگونه است؟» باید گفت که امروزه حضور زنان در عرصه­های علمی یکی از مباحث بحث‌برانگیز به شمار می­رود. نادیده گرفتن زنان -به عنوان نیمی از منابع انسـانی جامعـه- از حضـور در فرآینـد توسـعه بـه مفهوم کند کردن چرخ توسعة جامعه است. در نتیجه همواره این سوال مطرح می­شود که جایگاه واقعی زنان در تولید علم کجا است؟ در این مقاله نیز سهم زنان و مردان در تولید مقاله در نشریۀ پژوهش‌های ترجمه در زبان و ادبیات عربی مورد بررسی قرار گرفت. داده­ها نشان داد از مجموع 309 نویسندۀ نشریۀ پژوهش­های ترجمه در زبان و ادبیات عربی، 220 نفر مرد و 89 نفر زن هستند. به عبارت دیگر، حدود 70 درصد نویسندگان این نشریه را مردان و 30 درصد آن­ها را زنان تشکیل داده­اند. در جدول (5)، وضعیت فراوانی نویسندگان برحسب جنسیت آمده است.

 

 

 

 

جدول (5): توزیع فراوانی نویسندگان برحسب جنسیت طی سال‌های 98-1390

سال

نویسندگان مرد

نویسندگان زن

1390

10

3

1391

33

11

1392

40

21

1393

18

3

1394

18

5

1395

29

7

1396

23

8

1397

14

9

1398

35

22

مجموع

220

88

درصد

43/71

57/28

منبع: یافته‌‌های پژوهش

 

«ساختار شبکه­ هم­نویسندگی در میان نویسندگان نشریۀ پژوهش­های ترجمه در زبان و ادبیات عربی چگونه است؟» ششمین سوال مطرح شده در این پژوهش بود که در پاسخ به آن باید گفت که شبکۀ هم­تألیفی پژوهشگران ایرانی نشریۀ پژوهش‌های ترجمه در زبان و ادبیات عربی با استفاده از نرم­افزار «وی او اس ویور» ترسیم و تحلیل شد که خروجی آن در تصویر (1) مشاهده می­شود. این شبکه از 188 گره تشکیل شده که هر یک از گره­ها بیانگر یک نویسنده است. همچنین سایز گره­ها، نشان‌دهنده تعداد مقالاتی است که هر نویسنده با سایر نویسندگان هم­تألیفی دارد؛ پیوندهای موجود میان دو گره­ نمایانگر هم­تألیفی آن دو نویسنده با یکدیگر است. ضخامت خطوط بین نویسندگان بیانگر میزان همکاری آن­ها در نگارش مقاله است. مجموع چند گره که با هم مشارکت دارند، خوشه را تشکیل می­دهند.

در این شبکه، 204 گره تشکیل شده است که از میان 309 نویسندۀ نشریه، 66 درصد از نویسندگان در آن حضور دارند و با هم تعامل و همکاری دارند. در این شبکه، 58 خوشه دیده می­شود. بزرگ­ترین خوشه از 13 نویسنده تشکیل شده است. نویسندگانی که با نویسندگان دیگر بیشترین تعامل را دارند، رئوس شبکه به شمار می­روند. در شبکه هم­تألیفی نویسندگان نشریۀ پژوهش­های ترجمه در زبان و ادبیات عربی «زرکوب»، «صیادانی» و «ناظمیان» رئوس به‌شمار می­روند که می­توان از آن­ها به عنوان تأثیرگذارترین افراد خوشه­ها نام برد که نقش مهمی در شکل­گیری و انسجام خوشه­ها دارند. بزرگ‌ترین خوشۀ این شبکه، 13 نویسنده دارد که بیشترین تعداد مقالات هم­تألیفی را دارند. نویسندگان در یک شبکه بزرگ با سایر نویسندگان مشارکت علمی دارند. «حیدری»، «روشنفکر» و «زارع» نویسندگانی هستند که در بزرگ‌ترین خوشۀ این شبکه، بیشترین مقالات هم­تألیفی را دارند.

 

 

تصویر (1): شبکۀ هم­تألیفی نویسندگان نشریۀ پژوهش­های ترجمه در زبان و ادبیات عربی طی سال‌های 98-1390

منبع: یافته‌های پژوهش

در کنار ترسیم شبکۀ نویسندگان، بررسی انسجام شبکه و ضریب خوشه­بندی نیز دارای اهمیت است. انسجام شبکه، مجموعۀ روابطی است که منجر به اتصال گره­ها به یکدیگر شده و شبکه را از گسیختگی باز می­دارد. شاخص تراکم (چگالی) که از تقسیم یال­های موجود در شبکه بر تعداد کل یال­های ممکن به دست می­آید، یکی از شاخص­های مناسب برای بررسی میزان انسجام شبکه است (روشنی و همکاران، 1392: 8). چگالی شبکۀ مورد بررسی برابر با 103/0 به دست آمده که نشان می­دهد شبکۀ حاضر از انسجام نسبتاً خوبی برخوردار است. به عبارت دیگر، 03/1 درصد از کل روابط ممکن در شبکۀ مذکور به وجود آمده است. ضریب خوشه­بندی به تمایل گره­های موجود در شبکه به تشکیل خوشه‌های مختلف با یکدیگر اشاره دارد. شاخص ضریب خوشه­بندی شبکۀ مورد بررسی معادل 72/0 است که نشان می­دهد افراد تشکیل‌دهنده شبکه تمایل نسبتاً زیادی به تشکیل خوشه­های مختلف دارند. به بیان دیگر، اگر دو نویسنده به طور جداگانه با نویسندۀ سومی مقاله مشترکی نوشته باشند به احتمال 72 درصد دو نویسنده اول در آینده نیز با یکدیگر هم­نویسندگی خواهند داشت.

سوال هفتم این پژوهش به این صورت است که »ساختار شبکه هم­نویسندگی در میان موسسات همکار در نشریۀ پژوهش­های ترجمه در زبان و ادبیات عربی به چه صورت است؟». تصویر (2)، پاسخ این سوال است. در تصویر (2) نقشۀ چگالی شبکۀ هم­تألیفی موسسات همکار در نشریۀ پژوهش‌های ترجمه در زبان و ادبیات عربی نمایش داده می­شود. همان­گونه که در تصویر مشخص است موسساتی که با هم ارتباطات علمی بیشتری دارند در فاصلۀ نزدیک­تر و آن­هایی که ارتباط کمتری دارند در فاصلۀ دورتری نمایش داده شدند. چگالی هر موسسه نیز براساس تعداد تولیدات آن، تعداد گره­های موسسات مجاور و اهمیت موسسات مجاور تعیین می­شود. از سوی دیگر قرار گرفتن یک موسسه در مرکز نقشه چگالی نشان­دهنده اهمیت آن موسسه در شبکه هم­تألیفی موسسات است. طیف رنگ­های زرد تا آبی نمایانگر وزن چگالی بیشتر تا وزن چگالی کمتر موسسات تشکیل‌دهنده شبکه است.

 

 

تصویر (2): نقشۀ چگالی شبکۀ هم­تألیفی موسسات در نشریۀ پژوهش‌های ترجمه در زبان و ادبیات عربی

منبع: یافته‌های پژوهش

 

با توجه به تصویر (2)، نویسندگان نشریۀ پژوهش‌های ترجمه در زبان و ادبیات عربی از 33 موسسه با یکدیگر ارتباط علمی داشته و 75 پیوند برقرار کرده است. همان­گونه که در تصویر مشاهده می­شود تحلیل خوشه­ای شبکۀ هم­تألیفی موسسات همکار نشان می­دهد که 8 خوشه شکل گرفته است. 2 خوشۀ بزرگ، 2 خوشۀ کوچک و بقیۀ خوشه­ها متوسط هستند. بزرگ‌ترین خوشه، 5 گره یا دانشگاه در آن است. دانشگاه علامه طباطبائی، دانشگاه تهران و دانشگاه اصفهان در مرکز نقشه چگالی قرار دارند و از اهمیت ویژه­ای برخوردارند؛ زیرا نویسندگان آن­ها بیشترین پیوند را با سایر دانشگاه­ها دارند.

نتیجه‌گیری

پژوهش حاضر به بررسی روند مقالات نشریۀ پژوهش­های ترجمه در زبان و ادبیات عربی در سال­های 1390 تا 1398 در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام بر اساس شاخص ارتباط علمی با هدف ترسیم نقشه علمی پرداخت. جامعۀ پژوهش حاضر را 156 مقالات منتشر شده نویسندگان این نشریه تشکیل داده­اند. یافته­های مربوط به وضعیت مقالات نشریه از ابتدا تا سال 1398 نشان داد که بیشترین مقالات در سال 1391 با انتشار 32 مقاله بوده است. یافته­ها نشان داده است مقالات این نشریه در سال­های 1391 و 1398 روند رو به رشدی را دنبال کرده است.

در پاسخ به پرسش­های مربوط به تولیدات و مشارکت این نتایج به‌دست آمد که بین فراوانی تولیدات و فراوانی مشارکت در شبکۀ نویسندگی نشریۀ پژوهش­های ترجمه در زبان و ادبیات عربی رابطۀ معناداری وجود دارد بدین صورت که نویسندگان دارای تولیدات بیشتر، مشارکت بیشتری با سایر نویسندگان در تألیف مقالات دارند به گونه­ای که به نظر می­رسد هرچه رتبۀ افراد بالا­تر باشد، آن­ها تمایل دارند با افراد بیشتری مشارکت داشته باشند و ارتباط علمی برقرار کنند. این مساله با پژوهش­های پرهام و همکاران (1396) و صباح و همکاران (2019) همسو است. در پژوهش­های آن­ها نیز بین متغیرهای ارتباطات علمی با تولیدات علمی همبستگی مثبت و معناداری وجود دارد.

نتایج پژوهش همچنین نشان داد میزان مشارکت­های علمی نویسندگان نشریۀ پژوهش­های ترجمه در زبان و ادبیات عربی در سطح مطلوبی قرار دارد به گونه­ای که 70 درصد از نویسندگان نشریه، روابط هم­نویسندگی دارند. به عبارت دیگر، یافته­ها از رغبت و علاقه نویسندگان به برقراری همکاری و ارتباط علمی با یکدیگر حکایت دارد. همچنین شاخص ضریب خوشه­بندی شبکۀ هم­نویسندگی نشان می­دهد افراد تشکیل‌دهنده شبکه تمایل نسبتاً زیادی به تشکیل خوشه­های مختلف دارند. این نتایج با یافته­های پژوهش وانگ و همکاران (2012)، زندیان و همکاران (1398)، دانیالی و نقشینه (1397) و اصنافی و همکاران (1396) همسو است. حال آنکه با پژوهش ارشدی و همکاران (1396)، بیگلو و ابوطالبی (1395)، سجادیان و محمدی (1395)، وانگ و همکاران (2012)، یان، دینگ و ژو (2010) و گوسارت و اوزمان (2008) مغایرت دارد.

نتایج همچنین نشان داد که الگوی دو نفره، بیشترین درصد الگوهای مشارکت نویسندگان نشریه را به خود اختصاص داده است که با نتایج اصنافی و همکاران (1396) همسو است. در خصوص سهم زنان و مردان، نتایج بیانگر آن است که نویسندگان مرد 70 درصد و زنان 30 درصد مقالات نشریۀ پژوهش­های ترجمه در زبان و ادبیات عربی را تألیف کردند. حال آن­که پرکارترین نویسنده و نیز پراستنادترین نویسندگان این نشریه، زن بوده­اند.

علاوه بر این، نتایج پژوهش نشان داد که در مقالات نشریۀ پژوهش­های ترجمه در زبان و ادبیات عربی طی سال­های 1390 تا 1398، نویسندگانی از 33 دانشگاه حضور داشتند. بررسی عملکرد نویسندگان نشریه درخصوص همکاری­های برون دانشگاهی نشان می­دهد که در میان ارتباطات علمی صورت گرفته با سایر دانشگاه­ها، بیشترین مشارکت میان نویسندگان دانشگاه علامه طباطبائی، دانشگاه تهران و دانشگاه اصفهان صورت گرفته است.

در پایان پیشنهاد می­شود نویسندگان نشریه به همکاری­های علمی خود ادامه دهند؛ زیرا این مشارکت سبب تبادلات اثربخش ایده در آثار علمی می­شود و در نهایت موجب می‌شود آثار علمی بیشتر و البته با کیفیت­تری تألیف کنند و نتایج آن می­تواند به دریافت استنادهای بیشتری منجر شود. همچنین متولیان امر و مسئولین پژوهشی کشور باید تدابیر منطقی اتخاذ کنند و نویسندگان را به انجام کارهای پژوهشی گروهی ترغیب کنند.

 



[1]- Sabah

[2]- Wang

[3]- Yan, Ding and Zhu

[4]- Gossart and Özman

[5]- Exponential

[6]- Exponential

ارشدی، هما، محمدامین عرفان­منش و نجمه سالمی. (1396). «ترسیم و تحلیل شبکه­های هم­نویسی پژوهشگران دانشگاه شهید بهشتی در حوزه­های علوم اجتماعی، انسانی و هنر». پژوهش­نامه علم­سنجی. س 3. ش 1. صص 70-48.
اصنافی، امیررضا، الهه حسینی و  سارا آمایه. (1396). «ترسیم و تحلیل شبکه هم‌نویسندگی مقالات کنگره ملی «آسیب‌شناسی خانواده» با بهره‌گیری از شاخص‌های تحلیل شبکه اجتماعی». خانواده پژوهی. س 13. ش 2. صص 333-319.
بیگلو، محمدحسین و پروانه ابوطالبی. (1395). «ترسیم شبکه هم‌تألیفی پژوهشگران حوزۀ کتابداری و اطلاع‌رسانی طی سال‌های 2016-2006». فصلنامۀ مطالعات دانش‌شناسی.س 3. ش 9. صص 20-1.
پرهام­نیا، فرشاد، فاطمه نوشین­فرد، نجلا حریری و صدیقه محمداسماعیل. (1396). «تأثیر عوامل ساختاری بر ارتباطات علمی و تولیدات علمی دانشگاه­های ایران». پژوهش‌های نظری و کاربردی در علم اطلاعات و دانش­شناسی. س 7. ش 1. صص 72-48.
خاصه، علی‌اکبر، مهدی  فخار، مسعود سوسرایی و سمانه صادقی. (1390). «وضعیت تولیدات علمی محققین ایرانی رشتۀ انگل‌شناسی در پایگاه اطلاعاتی آی.اس.آی». مجلۀ میکروب‌شناسی پزشکی ایران. س 5. ش 1 و 2. صص 53-65.
دانیالی، سمیرا و نادر نقشینه. (1397). »مطالعۀ روند پژوهش و ترسیم نقشۀ دانش قلمروهای پژوهشی فعال حوزه بازیابی تصویر بر اساس مقالات نمایه‌‌شده در وب آو ساینس از سال 2012-2001». پژوهش‌نامۀ علم سنجی. س 4. ش 7. صص 119-142.
 سجادیان. محمد و اکرم محمدی. (1395). «تحلیل و ترسیم ساختار شبکۀ علمی هم‌نویسندگی (هم­تألیفی) و شبکۀ همکاری مقالات ارائه شده در چهاردهمین و پانزدهمین و شانزدهمین همایش صنایع دریایی». هجدهمین همایش صنایع دریایی. کیش.
گنجیان خناری، علی. (1397). «واکاوی چالش‌های ترجمۀ ادبی: بررسی تحلیلی نوع متن، اجزای متن و چالش خواننده». پژوهش­های ترجمه در زبان و ادبیّات عربی. س 8. ش 88. صص 114-96.
محمدی، اکرم. (1386). «تأثیر ارتباطات بر تولید دانش». جامعه‌شناسی ایران. س 8. ش 1. صص 75-52.
مرادی مقدم، حسین، روح‌الله خادمی و حمید کشاورز. (1398). «بررسی برون‌دادها و ترسیم شبکۀ هم‌نویسندگی محققان دانشگاه سمنان در نمایه‌های استنادی وب آو ساینس». مطالعات کتابداری و علم اطلاعات. س 26. ش 1. صص 174-153.
نوروزی چاکلی، عبدالرضا، محمد، حسن‌زاده، محمد نورمحمدی و علی اعتمادی‌فرد. (1388). «پانزده سال تولید علم ایران در پایگاه‌های موسسۀ اطلاعات علمی 2007-1993». فصلنامةکتاب. س 20. ش 1. صص 200-175.
Gossart, C., and Özman, M., (2008). Co-authorship networks in social sciences: The case of Turkey. Scientometrics. Vol 78, No 2, Pp 323-345.
Kuzhabekova, A., (2011). Impact of co-authorship strategies on research productivity: a social network analysis of publications in Russia Cardiology University of Minnesota, http//www/conservancy.umn.edu
 Sabah, F., Hassan, S., Muazzam, A., Iqba, S., Soroya, S. H., and Sarwar, R., (2019). Scientific collaboration networks in Pakistan and their impact on institutional research performance: A case study based on Scopus publications. Library Hi Tech. Vol 37, No 1, Pp. 19-29.
Wang, T., Zhang, Q., Liu, Z., Liu, W., and Wen, D., (2012). On social computing research collaboration patterns: a social network perspective. Frontiers of Computer Science in China. No 6, Pp.122-130.
Yan, E., Ding, Y., and Zhu, Q., (2010). Mapping library and information science in China: A coauthorship network analysis. Scientometrics. Vol 83, No 1, Pp. 115-131.