نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار، گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران
2 دانشجوی کارشناسی‌ارشد، رشتۀ مترجمی زبان عربی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران
چکیده
ترجمۀ متون ادبی یکی از سخت‍ترین انواع ترجمه است که با چالش‍هایی مواجه می‍باشد که باعث پیچیدگی و دشواری هرچه‌تمام‌تر آن می‍شود. امروزه نظریهپردازان با ارائۀ انواع تکنیکها و روش‍های برتر ترجمه کمک شایانی به مترجمان کرده‍اند و تا حدودی مسیر پیش‍روی آنها را هموار نموده‍اند. یکی از نظریهپردازان مطرح در این زمینه «آنتوان برمن» فرانسوی است که در نظریّۀ خود با عنوان گرایشهای ریختشکنانه، سیزده عامل انحراف در ترجمه را برمی‌شمارد. پژوهش حاضر نیز بر اساس تکنیک‍های ترجمۀ برمن به واکاوی رمان «برید اللّیل» تألیف هدی برکات و ترجمۀ سیّد حمیدرضا مهاجرانی با عنوان «پست شبانه» میپردازد. در این ترجمه به چند گرایش از نظریّۀ برمن پرداخته‌شده که بیشترین تکرار را در ترجمۀ مهاجرانی داشته است، این گرایش‌ها عبارت‌اند از: منطقی‍سازی، واضحسازی، اطناب یا تطویل، آراسته‍سازی، غنازدایی کیفی و غنازدایی کمّی؛ البتّه لازم به ذکر است نمونههایی چند از دیگر گرایشهای ریختشکنانه در این ترجمه دیده می‍شود که به علّت اندک بودن از ذکر آنها خودداری شده است. در این مقاله با مطالعۀ دقیق، موارد انحراف در ترجمۀ بریداللیل بر اساس گرایشهای مذکور مطرح‌شده و در برخی موارد ترجمۀ پیشنهادی هم ارائه شده است. به‌طورکلی می‍توان گفت بیشترین علّت انحراف در ترجمۀ مهاجرانی مربوط به توضیح و تفسیر مترجم است که قصد دارد خواننده به‌وضوح مطلب را درک کند؛ بنابراین پیداست که این ترجمه بیشتر به متن مقصد گرایش دارد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Analyzing Hamidreza Mohajerani's Translation of the Novel "Barid Al-Layl" Based on the Theory of "Antoine Berman"
نویسندگان [English]
- Mohammadnabi Ahmadi 1
- Farzaneh Chelehnia 2
1 Associate Professor, Department of Arabic Language and Literature, Razi University, Kermanshah, Iran
2 MA Student in Arabic Translation, Razi University, Kermanshah, Iran
چکیده [English]
Translation of literary texts is one of the most difficult types of translation, which faces challenges that make it even more complicated and difficult. Today, theorists have helped translators by presenting various techniques and superior methods of translation and have paved their way forward to some extent. One of the prominent theoreticians in this field is Antoine Berman, who enumerates thirteen factors of deviation in translation in his theory entitled Deforming Tendencies. Based on the techniques of Berman's translation, the present research analyzes the novel Barid Al-Layl written by Hoda Barakat and translated by Seyyed Hamidreza Mohajerani with the title "Post-e Shabaneh". In this translation, several tendencies of Berman's theory have been discussed, which have been the most repeated in Mohajerani’s translation, these tendencies are: rationalization, clarification, expansion, ennoblement, qualitative and quantitative impoverishment. Of course, it is necessary to mention that there are some examples of other deforming tendencies in this translation, which have been avoided due to their low number. In this article, with a careful study, cases of deviations in the translation of Barid Al-Layl are presented based on the mentioned tendencies, and in some cases, a suggested translation is also presented. In general, it can be said that the biggest cause of deviation in Mohajerani’s translation is related to the explanation and interpretation of the translator, who intends for the reader to clearly understand the content; therefore, it is clear that this translation is more oriented towards the target text.
Keywords: Analysis of Translation, Barid Al-Layl, Hamidreza Mohajerani, Antoine Berman.
Introduction
Translation is a special example of the intersection of languages and one of the human activities that have a long history and allow for political, economic, cultural, and commercial exchanges, etc. between different nations and languages, and this clearly shows the necessity of translation. It goes without saying that a translation that does not adhere to the principle of faithfulness leads to misunderstanding and presenting a wrong meaning to the reader, which itself can cause great problems. At present, many theories related to superior translation techniques have been presented by great scientists and theoreticians all over the world. It is appropriate for translators to translate consciously and based on these techniques.
Since Berman is one of the famous theorists in the field of translation; therefore, the present study aims to analyze some parts of the novel Barid Al-Layl translated by Hamidreza Mohajerani, according to Berman's basic principles, and to analyze and criticize the deviations that exist in it based on the proposed principles. The most important goal of this research is that the translation of Mohajerani from the novel of Barid Al-Layl was based on Antoine Berman's criteria and how faithful the translator is to the source language. This research examines the above criteria with a descriptive-analytical method.
Literature Review
So far, many works have been written in the field of Antoine Berman's theory, some of which are as follows:
- Mohammad Farhadi, Seyyed Mahmoud Al-Mirzaei Al-Husseini and Ali Nazari (2016) in criticism and review of expansion and explanations in the translation of Ṣaḥīfa Sajjādiyya based on Berman's theory (case study of Ansarian’s translation) have reviewed and criticized expansion and explanations which, based on the deforming tendencies, were out of place in Ansarian's translation and no benefit was obtained from it except for expansion, and in some cases, a suggested translation was presented.
- Shahryar Niazi and Ensieh Sadat Hashemi (2018) in an article on the effectiveness of the component of (clarification) of Berman's model in evaluating the translation of the Qur'an: a case study of Rezaei Isfahani's translation, examine the surahs Anfal, Tobah, Ahzab and Tahrim in Rezaei Isfahani's translation. They conclude that in some cases, due to the lack of Ta'nis and Tasnieh in the Persian language and the lack of equivalents in Persian for some terms, transparency in the translation of the Holy Quran is inevitable.
Although many articles have been written in connection with Berman's theory, no research has been conducted on Hoda Barakat’s novel of Barid Al-Layl, either from the perspective of Berman's theory or other experts.
The present research aims to analyze the translation of the novel Barid Al-Layl by Seyed Hamidreza Mohajerani based on Antoine Berman's theory with an analytical-descriptive method and to analyze and criticize the frequent deviations of this translation from Berman's principles. The questions of this research are:
- Among the thirteen components of Berman, which one has played a greater role in distorting the source text of the novel Barid Al-Layl?
- How faithful was the translator to the original text?
Methodology
In this research, using the analytical and descriptive method, Mr. Hamidreza Mohajerani’s translation of Barid Al-Layl has been investigated. That is, in addition to examining the translation and to what extent it is based on deforming tendencies, examples for better translation are also mentioned.
Conclusion
Based on the investigations carried out in this research, it is clear that Hamidreza Mohajerani’s translation of Barid Al-Layl is more focused on the target text and the reader rather than adhering to the original text. In general, Mohajerani’s translation from the novel of Barid Al-Layl is very fluent and understandable, which shows the translator's mastery and awareness of both the source and target languages.
In this translation, which has been studied and analyzed from the point of view of Berman's deforming tendencies, we notice the use of many cases of distortions that Berman considers objectionable in the translation. Six of Berman's tendencies are more prominent in this translation. In this article, an attempt has been made to criticize the parts of the translation of Barid Al-Layl that have been influenced by the deforming tendencies, and by citing the theories of the great figures in the field of translation, the criticism has been substantiated and documented, and finally, a suggested translation has been presented. In response to the two main questions of this research, firstly: about the use of deforming tendencies, it should be said that rationalization, clarification, expansion, ennoblement, and qualitative and quantitative impoverishment are the six cases that have had the highest frequency in Mohajerani’s translation. Secondly: Regarding the translator's faithfulness to the original text, it should be said that even though Mohajerani's translation of the novel Barid Al-Layl is a fluent and understandable translation, the use of tendencies that distance it from the source text is seen a lot, which causes the translation text to distance itself from the original text. It goes without saying that the translation of a novel is different from the translation of scientific, religious, legal, etc. texts. In the translation of the mentioned texts, the translator should not deviate a bit from the original text; but in the translation of the novel, the translator has freedom of action and can make changes to make the text of the novel more beautiful and attract more audience. Of course, this freedom of action in the translation of novels should not be to the extent that the meaning and concept of the translated text have a huge gap with the original text.
کلیدواژه‌ها [English]
- Analysis of Translation
- Barid Al-Layl
- Hamidreza Mohajerani
- Antoine Berman
مقدمه
ترجمه نمونه‍ای خاص از تلاقی زبانی و یکی از فعالیت‌های بشری است که قدمتی طولانی دارد و این امکان را می‍دهد تا تبادلات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، تجاری و ... بین ملّت‍ها و زبانهای مختلف انجام شود و همین امر، ضرورت ترجمه را به‌روشنی بیان می‍کند. ناگفته پیداست که ترجمۀ غیر‍پایبند به اصل امانت‍داری، منجر به ایجاد سوءبرداشت و ارائۀ معنایی نادرست به خواننده می‍شود که خود می‍تواند مشکلات بزرگی در پی داشته باشد. در زمان حاضر نظریات فراوانی در ارتباط با تکنیک‍های برتر ترجمه، توسط دانشمندان و نظریهپردازان بزرگ در سراسر دنیا ارائه شده است. شایسته است مترجمان، آگاهانه و بر اساس این تکنیکها به ترجمه بپردازند.
«از دیرباز تاکنون دو نوع محور در ترجمه شکل‌گرفته که عبارت‌اند از: ترجمۀ معنایی و ترجمۀ ارتباطی» (نیومارک، 1370: 70) «پیشینۀ این دوقطبی شدن را می‍توان به سیسرون، حقوق‍دان و نویسندۀ رومی، و سَنت جروم که در قرن چهارم میلادی، تورات هفتادگانی یونانی را به زبان لاتینی ترجمه کرد نسبت داد» (هتیم و ماندی، 1388: 30). یکی از برترین نظریات در حیطۀ ترجمه، متعلّق به «آنتوان برمن» مورّخ، فیلسوف و نظریه‌پرداز فرانسوی است که به گرایشهای ریختشکنانه در ترجمه معروف است و دارای سیزده اصل می‍باشد. «برمن با این عقیده که معنای زیبا زاییدۀ فرم زیباست و مترجم تنها با وفادار بودن به فرم و متن مبدأ می‍تواند معنای اصلی را انتقال دهد» (مهدی‍پور، 1389: 58). به طرفداری از ترجمۀ مبدأ گرا پرداخت و نظریّۀ گرایشهای ریختشکنانه را پایه‍گذاری کرد.
ازآنجاکه برمن یکی از نظریهپردازان بنام در عرصۀ ترجمه است؛ پس پژوهش حاضر بر آن است تا از بین نظریات مختلف صاحبنظران با توجّه به اصول اساسی برمن به تحلیل بخش‍هایی از رمان بریداللیل ترجمۀ حمیدرضا مهاجرانی بپردازد و انحرافاتی که در آن وجود دارد را بر اساس اصول مطرح‌شده مورد تحلیل و نقد قرار دهد؛ البتّه لازم به ذکر است این مقاله تنها به بررسی اصولی میپردازد که بیشترین کاربرد و تکرار را در ترجمۀ برید اللّیل داشتهاند. مهم‍ترین هدف این پژوهش این است که ترجمۀ مهاجرانی از رمان برید اللّیل بر اساس معیارهای آنتوان برمن بوده و میزان وفاداری مترجم به زبان مبدأ چقدر است. این پژوهش با روش تحلیلی توصیفی به بررسی معیارهای فوق میپردازد.
پیشینۀ پژوهش
تاکنون در زمینۀ نظریّۀ آنتوان برمن آثار فراوانی به رشتۀ تحریر درآمده است که به برخی از آنها اشاره می‍شود:
ـ محمّد فرهادی، سیّدمحمود المیرزایی الحسینی و علی نظری (1396) در «مقالۀ نقد و بررسی اطناب و توضیح در ترجمۀ صحیفۀ سجّادیه بر اساس نظریّۀ برمن (مطالعۀ موردی ترجمۀ انصاریان)» به بررسی و نقد اطناب و توضیحاتی پرداخته‍اند که بر اساس گرایشهای ریختشکنانه، در ترجمۀ انصاریان نابجا بوده و جز اطالۀ کلام فایده‍ای از آن حاصل نشده و در مواردی هم ترجمۀ پیشنهادی ارائه شده است.
ـ شهریار نیازی و انسیه سادات هاشمی (1398) در «مقالۀ بررسی چگونگی کارآمدی مؤلفۀ (شفاف‌سازی) الگوی برمن در ارزیابی ترجمۀ قرآن: مورد پژوهی ترجمۀ رضایی اصفهانی» به بررسی سوره‍های انفال، توبه، احزاب و تحریم در ترجمۀ رضایی اصفهانی پرداخته و به این نتیجه رسیده‍اند که در مواردی به دلیل فقدان تأنیث و تثنیه در زبان فارسی و نبود معادل در فارسی برای برخی اصطلاحات، شفّاف سازی در ترجمۀ قرآن کریم امری اجتناب‌ناپذیر است.
ـ آرزو پوریزدان‍پناه و وصال میمندی (1399) در مقالۀ «نقد ترجمۀ عربی مرزبان‍نامه بر اساس نظریه برمن، با روش تحلیلی ـ توصیفی» به بررسی نظریّۀ برمن پرداخته‍اند و به این نتیجه رسیده‍اند که در میان مؤلفه‌های موردبررسی، دو مورد غنازدایی کمّی و کیفی، بیشترین بسامد و مؤلفۀ تخریب ضرب‍آهنگ کلام، کمترین بسامد را داشتهاند.
ـ علی بشیری (1399) در مقالۀ «پیاده‍سازی نظریّۀ گرایشهای ریختشکنانه در ترجمۀ رمان از فارسی به عربی (بررسی موردی دو ترجمه از بوف‍کور)» به بررسی دو ترجمه از رمان بوف کور صادق هدایت پرداخته که توسط الدسوقی و عدس ترجمه شده‍اند. بررسی این ترجمه‍ها بیانگر آن است که تمامی این سیزده مورد در ترجمۀ این رمان، جز آراسته‍سازی قابل تطبیق است.
باوجوداینکه در ارتباط با نظریّۀ برمن مقالات فراوانی نوشته شده است، تاکنون پژوهشی روی رمان برید اللّیل هدی برکات چه از زاویۀ نظریّۀ برمن چه دیگر صاحبنظران، پژوهشی صورت نگرفته است.
پژوهش حاضر بر آن است تا با روش تحلیلی- توصیفی، به واکاوی ترجمۀ رمان برید اللّیل از سیّد حمیدرضا مهاجرانی بر اساس نظریّۀ آنتوان برمن بپردازد و انحرافات پربسامد این ترجمه از اصول برمن را مورد تحلیل و نقد قرار دهد. پرسشهای این پژوهش عبارت‌اند از:
ـ از میان مؤلفه‌های سیزده‍گانۀ برمن، کدام‌یک نقش بیشتری در تحریف متن مبدأ رمان برید اللّیل داشتهاند؟
ـ مترجم چه اندازه به متن اصلی وفادار بوده است؟
هدی برکات و رمان برید اللّیل
هدی برکات در سال 1952 م. در بیروت به دنیا آمد، بعدها به تدریس و روزنامه‍نگاری پرداخت، او هم‍اکنون در پاریس زندگی می‍کند. شش رمان، دو نمایش‍نامه، یک مجموعۀ داستان و یک خودنگاره تاکنون از او منتشر شده است. کارهایش به زبانهای مختلف ترجمه‌شده و در سال 2015 م. به لیست نامزد‍های جایزۀ جهانی من بوکر[1] که در آن زمان، هر دو سال یک‌بار به مجموعۀ آثار یک نویسنده داده می‍شد راه یافت. کتاب بریداللیل او در سال 2019 م. طی مراسمی که در سالن تئاتر ملّی عروسکی فلسطین برپا شد برندۀ جایزۀ من بوکر عربی[2] شد.
بریداللّیل با دیدی عمیق در ارتباط با اوضاع مهاجران نوشته‌شده که روایتگر داستانی خواندنی از زندگی و برخوردهای غیرمنتظره‍ای است و طی آن از نامه‍هایی حکایت می‍کند که نویسندگان غریبه و تنهای آنها، پای نامه‍های دیگر را به میان می‍کشند و گویی درهم‌تنیده می‍شوند؛ همان تبعیدشده‍ها، مطرودها، بی‍خانمان‍ها و یتیمان وطنی که زمانه کمرشان را شکسته است. اشخاص گوناگون از پستچی گرفته تا نانوا را در هیاهوی زندگی، تصویر می‍کند؛ این اشخاص نامه‍هایی می‍نویسند که در آنها از سختی‍های غربت سخن می‍گویند و این در حالی است که می‍دانند بیشتر نامه‍هایشان هرگز به مقصد نمی‍رسد. کتاب برید اللّیل به زبانهای مختلف ترجمه‌شده و برای اولین بار در سال 1398، آقای سیّد حمیدرضا مهاجرانی آن را به فارسی ترجمه کرد و انتشارات ثالث، آن را چاپ نمود.
نگاهی به نظریّۀ آنتوان برمن
آنتوان برمن (1991-1941) مترجم، فیلسوف، تاریخ‍نگار و نظریه‌پرداز علم ترجمه است. او تحت تأثیر فلسفۀ رمانتیک آلمانی‍ها و کسانی چون والتر بنیامین و هانری مشوینک، گونۀ دیگری از نقد را در ترجمه پیش می‍کشد. محور دیدگاه ترجمه‍شناسی برمن، احترام به متن مبدأ است و از این نظر با ارائۀ نظریّۀ «گرایشهای ریختشکنانه» دیدگاه‍های قوم‍گرایانه و معطوف به زبان مقصد را در ترجمه موردبررسی قرار می‍دهد. این رویکرد از سیزده مؤلفه تشکیل شده است که عبارت‌اند از: منطقی سازی، شفّاف سازی، تطویل یا اطناب، تفاخرگرایی، غنازدایی کیفی، غنازدایی کمّی، همگون سازی، تخریب ضرب‍آهنگ‍های متن، تخریب شبکه‍های معنایی مستتر در متن، تخریب سیستم‍بندی‍های متن، تخریب یا غیربومی کردن شبکه‍های زبانی بومی، تخریب عبارات و اصطلاحات خاص زبان، امحاء و برهم نهادگی زبان‍ها.
«برمن معتقد است که عدّه‍ای تمایل دارند ریخت و شکل زبان را تغییر دهند؛ هدف از این کار به‌زعم او نابودی متن اصلی و خدمت به معنا و صورت زیبا در زبان مقصد و خواننده است؛ یعنی در ترجمۀ خود، آن‍قدر در بازنویسی و آفرینش مجدّد معنا و فرم غرق می‍شوند که متن اصلی را به‌کلی به فراموشی می‍سپارند. او این تغییر شکل‍ها را ناشی از عوامل فرم‍مدارانه می‍داند که بر جهت‍گیری مترجم تأثیر می‍گذارد» (صمیمی، 1391: 44). آنتوان برمن بر این عقیدۀ غیروفادارانه تاخت. «البتّه باید گفت: با توجّه به تفاوت‍های فرهنگی- اجتماعی و گفتمانی، پایبند بودن به عقیدۀ برمن در تمامی موارد بسیار دشوار می‍نماید» (مهدی‍پور، 1389: 63). ازاین‌رو نظریّۀ برمن در پاره‍ای از مؤلفه‌ها، کاربردی و عملی نیست و نمی‍توان بر آن جامۀ عمل پوشاند.
نقد و بررسی مؤلفه‌های ریخت‍شکنانۀ برمن در ترجمۀ مهاجرانی
منطقی‍سازی
«منطقی‍سازی به ایجاد تغییر در ساختار نحوی و شیوۀ علامت‍گذاری متن مبدأ مربوط می‍شود. در این مؤلفه، مترجم با توجّه به نظم گفتمان مقصد، جملات و زنجیرۀ جملات را بازتولید و مرتّب می‍کند. به‌عنوان‌مثال، مترجم برای جملاتی که در متن مبدأ بدون فعل هستند، فعل می‍آورد. جملات بلند را کوتاه یا جملات معترضه را جابه‍جا و یا اضافه و کم می‍کند. برمن فرایند منطقی‍سازی را تحریفی در متن اصلی قلمداد و آن را رد می‍نماید» (مهدی‍پور، 1389: 3). در ترجمۀ رمان برید اللّیل نمونههایی از این نوع ریخت شکنی دیده می‍شود که به مواردی از آن اشاره میگردد.
بر اساس نظریّۀ برمن دربارۀ منطقی سازی، هرگونه تغییر در ساختار نحوی کلام که باعث تحوّل متن مبدأ شود نباید از سوی مترجم صورت پذیرد به‌عنوان‌مثال در جملۀ زیر نمونه‍ای از این ریخت شکنی قابل تأمّل است: «فی حیاتی کلّها لم أکتُب رسالةً واحدةً. هناک رسالةٌ وهمیّةٌ بقیتُ اُقَلِّبُها سنوات طویلة فی رأسی ولم أکتُبها» (هدی برکات، 2018: 9) ولی من در سراسر زندگی غیر از همان نامۀ خیالی که هرگز ننوشتمش و همواره در ذهنم جملاتش را بالا و پایین و پس‌وپیش می‍کردم یک نامه هم ننوشته‍ام (مهاجرانی، 1398: 9). در این متن مترجم برای شیواتر شدن و منطقی‍تر شدن جمله به جابه‍جایی ارکان جمله در ترجمه پرداخته که بر اساس نظریۀ برمن نباید این کار صورت می‍گرفت. «بی‌شکلی هدفمند نمایانگر آن است که نثر در ژرفا، لایه‍ها و چندگانگی زبان فرو می‍رود و منطقی‍سازی تمام این ویژگی‍ها را ویران می‍کند» (برمن، 2004: 288). اگر بخواهیم این جمله را بدون تغییر در ساختار نحوی آن ترجمه کنیم باید گفته شود: در سراسر زندگی‍ام یک نامه هم ننوشته‍ام. جز یک نامۀ خیالی که سال‍های طولانی آن را در سرم پس‌وپیش می‍کردم و هرگز ننوشتمش.
نمونۀ دیگری از منطقی‍سازی را در این عبارت می‍بینیم: «قالت: إنّ عمّی یَنتَظِرُنی فی العاصمة وإنّ عَلَیَّ أن أتعلّمَ لِأنّی أذکی اخوتی» (هدی برکات، 2018: 9) گفت: عمو جان در پایتخت، منتظرت است باید بروی درست را بخوانی؛ چون از همۀ برادرهایت باهوش‍تر و بااستعدادتری (مهاجرانی، 1398: 10). همان‍گونه که می‍بینیم در متن عربی، ضمایر متکلّم‌وحده هستند؛ امّا در ترجمه به‌صورت للمخاطب ذکر شده‍اند. این جمله در اصل باید این‌گونه که در ادامه آورده می‍شود ترجمه گردد. گفت: عمویم در پایتخت منتظرم است و من باید بروم درسم را بخوانم چون از همۀ برادرهایم باهوش‍ترم. می‍توان گفت: مترجم برای واضح‍تر و منطقی‍تر شدن جمله و برقراری ارتباط بیشتر با خواننده، آن را از نقل‌قول غیرمستقیم به مستقیم ترجمه کرده است.
واضحسازی
آنتوان برمن، واضحسازی را یکی از عوامل تحریف متن اصلی می‍داند. «واضحسازی بیان‍کنندۀ مسائلی است که در متن مبدأ واضح نبوده یا به تعبیر دیگر، پنهان و سربسته بیان‌شده و نویسنده قصد آشکار کردن آنها را نداشته است» (کریمیان و اصلانی، 1390: 124). در حقیقت واضحسازی، روشنگری در سطح معنایی است (مهدی‍پور، 1389: 59). در ادامه نمونههایی از این مقوله را در ترجمۀ مهاجرانی ازنظر می‍گذرانیم.
در برخی موارد به کار بردن یکی از انواع گرایش‌ها، باعث بروز گرایش دیگری از نظریّۀ برمن می‍شود؛ مانند جملۀ زیر که علاوه بر داشتن واضحسازی، اطناب هم در آن نمایان است: «ولا أسکُتُ لِأنّی لا اُریدُ أن أترُکَ لکَ نافذة مفتوحة علی الحمیمیّه فالحمیمیّه ورطة» (هدی برکات، 2018: 11) ساکت نمی‍شوم، زیرا قصد ندارم با این سکوت به روی تو پنجره‍ای به سمت عشق و عاشقی باز کنم، دختر! صمیمیت دردسرهای بسیاری در پی دارد انگار که ورطه‍ای باشد (مهاجرانی، 1398: 13). در این جمله جهت رفع ابهام و واضحسازی معنای ورطه از عبارت (دردسرهای بسیاری در پی دارد) استفاده شده است. در لغت‍نامۀ دهخدا معانی متعدّدی برای واژۀ ورطه بیان شده است ازجمله: هلاکت و هر امر دشوار که راه رهایی از آن نباشد، چاه، هر چیز ترسناک و هولناک، بیابان بی‍راه و نشان و ... (دهخدا، 1377: ذیل واژۀ ورطه) این نوع واضحسازی باعث اطناب در کلام شده است و مترجم می‍توانسته به‌جای آوردن دوبارۀ ورطه در ترجمه، یکی از معانی فارسی آن را ذکر کند.
نمونۀ دیگری از واضحسازی را در این عبارت می‍بینیم: «إنّه یُشبِه قلیلاً ذلک الرجل ثقیل الظِّل الذی التقیناهُ یوماً فی سوبرمارکت وسط البلدِ» (هدی برکات، 2018: 21) این مرد که در مقابلم توی قطار نشسته درست مثل همان مرد چاق و گنده‍ای است که آن روز در یکی از سوپرمارکت‍های مرکز شهر دیدیمش (مهاجرانی، 1398: 28). در متن عربی، عبارت (در مقابلم توی قطار نشسته) ذکر نشده و مترجم برای واضح کردن معنا و همراه کردن هر چه بیشتر مخاطب آن عبارت را در ترجمه بیان کرده است؛ البتّه باید گفت ذکر عبارت (در مقابلم توی قطار نشسته) در ترجمه کاملاً نادرست است چراکه اگر به متن اصلی کتاب و جملات قبل و بعد این عبارت نگاهی بیاندازیم متوجّه می‍شویم این جریان در قطار صورت نگرفته و منظور از -این مرد- مردی است که در بالکن یک خانه ایستاده و نویسنده به او اشاره می‍کند. شاهد مثال آن‌هم در این عبارت آشکار است: «لکن کیف یقوی هذا الرجل علی الوقوف فی البرد هذا الوقت کلّه؟ ام أنّه یدخل‍و یغلق باب شرفته حین أتواری عن نظره؟ کأنّه یظهر بسحر ساحر حین اُضیء النور أو أفتح السّتاره. انّه یشبه .............» (هدی برکات، 2018: 21)
اطناب و تطویل
اطناب، مفصّل کردن کلام و اضافاتی است که چیزی به متن اصلی نمی‍افزاید و تنها حجم خام متن را افزایش می‍دهد، بی‌آنکه به بار معنایی و گفتاری متن بیافزاید (معایش، 2008: 9-64). در بلاغت قدیم به این نوع گرایش، حشو زائد می‍گفتند و اطناب ادای مقصود با عباراتی بیش از عبارات مألوف است. «گفتنی است که اطناب موجود در متن اصلی، بسته به نظر نویسندۀ متن اصلی است و از حیطۀ کار ما خارج است؛ امّا هنگامی‌که بحث از ترجمه و اطناب می‍شود باید به این موضوع دقّت کرد که آیا مترجم می‍تواند بدون توجه به متن اصلی، ترجمه را دچار اطناب کند یا خیر؟» (فرهادی، 1396: 6) در ترجمۀ مهاجرانی موارد زیادی از این ریخت شکنی دیده می‍شود که به مواردی از آن اشاره میگردد.
یکی از مواردی که در ترجمۀ مهاجرانی وجود دارد، بحث اطناب در ترجمۀ واژگان است که بیشتر در حیطۀ ترادف جای می‍گیرد. «ترادف در اصطلاح اهل لغت صفت دو یا چند واژه است که در عین تفاوت حروف اصلی و ساخت صرفی، معنایی یکسان داشته باشند» (رئیسیان و کردلویی، 1393: 89). علاوه بر اطناب ناشی از ترادف نمونههای دیگری از اطناب در ترجمۀ مهاجرانی دیده می‍شود؛ امّا بیشترین مورد اطناب مربوط به ترادف واژگانی است به‌طور مثال: «ملأت خیاشیمی رائحة الروث الموحل» (هدی برکات، 2018: 14) دماغم پر می‍شود از بوی گند و نفرتانگیز سرگین‍های به گل تپیده (مهاجرانی، 1398: 17) در این شاهد مثال، روث الموحل یعنی سرگین به گل تپیده، نویسنده برای اینکه بوی ناپسند آن را نشان دهد از دو واژۀ گند و نفرتانگیز استفاده کرده که هیچ‌کدام در متن نیز نیامده است؛ و این باعث اطناب در ترجمه شده است و می‍شد برای نشان دادن بوی بد سرگین یکی از دو واژۀ گند یا نفرتانگیز استعمال می‍شد.
در عبارتی که در ادامه ذکر می‍شود نوعی از اطناب به‌کاررفته که درواقع ناشی از ترادف واژگانی نیست بلکه ناشی از نوعی هم‍مفهومی بین دو جمله است. «أطلِقُ رغباتی مِن دونِ استِعمال عقلی» (هدی برکات، 2018: 9) همیشه افسار تمایلاتم را به دست خودشان می‍سپارم و ابداً اجازه نمی‍دهم عقلم در این مورد دخالتی بکند (مهاجرانی، 1398: 10). در این عبارت، کلمه ابداً اصلاً ذکر نشده و آوردن آن در ترجمه باعث اطناب می‍شود و فایده‍ای هم ندارد.
در عبارتی که در ادامه آورده می‍شود نوعی از اطناب دیده می‍شود که هم شامل اطناب ترادفی است و هم می‍توان آن را در حیطۀ توضیح جای داد. «هدف از توضیح، آشکار کردن چیزی است که در متن اصلی نیامده است» (ماندی، 1391: 285). «تَضحَکینَ مَعی عابثةً بلا غضبِ أو حتّی زعل خفیف ثمّ تخرجینَ» (هدی برکات، 2018: 13) لبخندی از سر تمسخر و بی‍مبالاتی به لب می‍آوری و بی‌آنکه ذرّه‍ای عصبانی شوی یا رگ غیرتت گل کند عاقل اندر سفیه نگاهم می‍کنی و از در بیرون می‍روی (مهاجرانی، 1398: 16). ذکر یکی از دو واژۀ تمسخر و بی‍مبالاتی در این جمله کافی است و آوردن هر دو واژه باعث ایجاد اطناب شده است، بدون اینکه چیزی بر بار معنایی کلام بیافزاید. در فرهنگ لغت (زعل) به معنی ناراحتی ذکر شده است؛ و نکتۀ دیگر اینکه در متن عربی جمله‍ای با مضمون رگ غیرت گل کردن یا عاقل اندر سفیه نگاه کردن نیامده است و آوردن این عبارات در ترجمه باعث اطالۀ کلام شده است. ضمن اینکه ضحک به معنی خندیدن است نه لبخند زدن و عابثه هم یعنی بیهوده و بی‌انگیزه؛ بنابراین این جمله باید بدین‌صورت ترجمه می‍شد: بیهوده و بی‌انگیزه با من می‍خندی و بی‌آنکه ذره‍ای عصبانی یا ناراحت شوی از در بیرون می‍روی.
نمونههای دیگری از اطناب ناشی از ترادف واژگانی را می‍توان در ترجمۀ مهاجرانی مشاهده کرد. ازجمله: «وتُریدینَ أن أسقُطَ فی الامتحانِ» (هدی برکات، 2018: 20) و می‍خواستی که در امتحان مردود و سرشکسته شوم (مهاجرانی، 1398: 26). در ترجمه فعل أسقُطَ به کار بردن یکی از دو لفظ مردود و یا سرشکسته کفایت می‍کند و آوردن دو واژه در مقابل یک واژۀ متن اصلی باعث اطالۀ کلام شده است. نکتۀ دیگری که در این مثال قابل تأمّل است اینکه فعل مضارع تریدین چرا به‌صورت ماضی معنا شده است؟ در جواب باید گفت: ازآنجاکه فعل اصلی و قبلی این جمله به‌صورت ماضی است یعنی سیاق جمله ماضی است؛ پس فعل تریدین هم به قرینه آن ماضی معنا شده است.
«یَرتَدُّ غضبی عَلَیَّ مضاعفاً» (هدی برکات، 2018: 22) عصبانیت و خشمم هم مزید بر آن شده است (مهاجرانی، 1398: 28). در لغت‍نامۀ دهخدا، برای غضب معانی متفاوتی آورده شده است (دهخدا، 1377: ذیل واژۀ غضب) در ترجمۀ این جمله ذکر یک واژه کفایت می‍کند و آوردن دو واژۀ خشم و عصبانیت در مقابل یک واژۀ غضب باعث اطالۀ کلام شده است. بر اساس نظریۀ برمن آوردن واژگانی که هیچ ارزش معنایی به متن نمی‍افزایند و جز اطالۀ کلام نتیجه‍ای ندارند نوعی ساختارشکنی محسوب می‍شود. نکتۀ دیگر اینکه این عبارت به‌نوعی یک اصطلاح است؛ بنابراین بهتر بود این جمله بدین گونه ترجمه می‍شد: خشمم نیز مزید بر علّت شده است. اگر مترجم از یک واژه هم استفاده می‍کرد خللی به متن وارد نمی‍شد. «چراکه به علّت ویژگی‍های فرهنگی و نیاز‍های ارتباطی هر قوم، نباید انتظار داشت تمام واژگانی که در زبان مقصد وجود دارد در زبان مبدأ معادل‍های دقیقاً یکسانی داشته باشد» (لطفی‍پور ساعدی، 1383: 85).
در عبارت «أنتِ من أنقصَها» (هدی برکات، 2018: 20) که بدین‌صورت ترجمه شده است: تو بودی که آن را ناقص و ابتر گذاشتی (مهاجرانی، 1398: 26) مترجم در عوض واژۀ أنقصَ، دو واژۀ ناقص و ابتر را آورده است که جز اطالۀ کلام نتیجه دیگری ندارد. چه‌بسا بهتر بود به‌جای هردو کلمه، کلمۀ ناتمام را ذکر می‍کرد؛ چراکه (ناقص) عربی است و ازآنجاکه مخاطب این متن عامّۀ مردم می‍توانند باشند ممکن است معنای (ابتر) هم برای برخی ناآشنا باشد پس بهتر بود واژه‍ای ذکر شود که هم برای همۀ مخاطبان آشنا باشد و هم واژه‍ای فارسی باشد (دهخدا، 1377: ذیل واژۀ ابتر).
نمونۀ دیگری از اطناب را در این عبارت می‍بینیم: «کان یشبه الطفل العملاق» (هدی برکات، 2018: 26) درست مثل کودکی درشت‌اندام و قوی‌هیکل بود (مهاجرانی، 1398: 34) در فرهنگ لغات معانی مختلفی برای واژۀ العملاق ذکرشده ازجمله: درشت‌هیکل، عظیم‌الجثه، درشت‌اندام، غول‍پیکر و ... که همگی دربردارندۀ مفهومی واحد هستند و بر معنای العملاق دلالت دارند و آوردن یکی از این معانی در ترجمه کفایت می‍کند و نباید کلام را بی‍جهت طولانی کرد.
موارد فراوان دیگری ازاین‌گونه تطویل در ترجمۀ بریداللیل دیده می‍شود که برخی باعث ساختارشکنی شده است؛ امّا برخی دیگر سبب زیبایی و شیوایی متن ترجمه شده می‍شود و مترجم برای اینکه مخاطب، بهتر مفهوم را استنباط کند از این روش بهره می‍گیرد.
آراسته‍سازی
«برمن این گرایش را، گرایش افلاطونی می‍خواند و آن را نتیجۀ کار مترجمانی می‍داند که متن مقصد را ازلحاظ فرم و شکل، زیباتر از متن اصلی می‍آورند» (صمیمی، 1391: 48). او معتقد است این گرایش مربوط به حس زیبایی‍شناختی افرادی می‍شود که معتقدند هر گفتمانی باید گفتمانی زیبا باشد. برمن آراسته سازی را در نظم، شاعرانه کردن و در حوزۀ نثر، بلیغ کردن می‍خواند. «درواقع، برمن این کار مترجمان را بر هم زدن سبک و فرم متن اصلی می‍داند که بدون در نظر داشتن چندوچون متن اصلی، صرفاً برای خوانا، برجسته و فاخر کردن متن مقصد به متن اصلی توجهی نمی‍کنند و دست به بازنویسی از متن اصلی می‍زنند» (افضلی، 1395: 74). مهاجرانی در مواردی از این مقوله بهره گرفته و از واژگانی زیبا و فاخر در ترجمۀ بریداللیل استفاده کرده است که به مواردی از آن اشاره می‍شود.
در این عبارت می‍توان نمونۀ برجسته‍ای از آراسته‍سازی را دید: «مذ تحرّکَ ذلک القطار وهبطت علیّ ظلمه تشبه مغیب الشتاءات، لم اخفْ ولم ابکِ» (هدی برکات، 2018: 10) وقتی قطار راه افتاد و آسمان شولای سیاه شب بر تن کرد، دیگر نه می‍ترسیدم و نه گریه می‍کردم (مهاجرانی، 1398: 10). در ترجمۀ عبارت مزبور آراسته سازی صورت گرفته است و مترجم به‌جای عبارت (تاریکی شبیه به غروب آفتاب زمستان فرود آمد) از عبارت زیبایی استفاده کرده که در آن از تشبیه که جزء صنایع بدیعی کلام است استفاده کرده است یعنی آسمان به‌سان انسانی است که شولای سیاه بر تن کرده است. «در گرایش آراسته‍سازی، مترجم بر آن است که متنی هر چه زیباتر به مخاطب ارائه دهد و این امر باعث غرابت زدایی از متن مبدأ می‍شود» (بیکر، 2000: 290) آنچه برمن در نظر دارد، حفظ بیگانگی موجود در زبان است تا رابطه و شناخت بیشتری بین مخاطب متن مبدأ و مقصد ایجاد شود.
در نمونه‍ای دیگر مهاجرانی در ترجمۀ غروب خورشید از عبارت (افتادن سر سرخفام خورشید در تشت خونین افق) استفاده کرده است. «هو نفسه المغیب الّذی تختفی فیه الشمس عند الأفق» (هدی برکات، 2018: 10) درست مثل همان لحظه‍ای که سر سرخفام خورشید در تشت خونین افق می‍افتد و رو به غروب می‍نهد (مهاجرانی، 1398: 11). معنای نزدیک به این عبارت بدین‌صورت است: درست مثل لحظۀ غروب آفتاب که در آن خورشید در افق پنهان می‍شود. باوجود اینکه این ترجمه، زیبایی ترجمۀ مهاجرانی را ندارد ولی به‌هرحال به متن مبدأ نزدیک‍تر است و این درست همان چیزی است که برمن معتقد است مترجم باید به آن پایبند باشد. البتّه لازم به ذکر است که این سبک ترجمه، جزء ویژگی‍های سبکی مهاجرانی است و باعث زیبایی ترجمه می‍شود. نکتۀ دیگر اینکه ترجمۀ رمان با ترجمۀ متون دیگر متفاوت است. در ترجمۀ رمان مترجم از آزادی عمل بیشتری برخوردار است و این سبک ترجمه ایراد محسوب نمی‍شود؛ امّا ازآنجایی‌که این پژوهش، ترجمه را بر اساس نظریات برمن بررسی می‍کند و ایشان طرفدار پایبندی به متن مبدأ است؛ لذا به بررسی این موارد پرداخته شده است.
غنازدایی کیفی
«در الگوی برمن، این نوع تحریف، جایگزین کردن کلمات، اصطلاحات و پیچ‌وخم جملات با کلمات و اصطلاحاتی است که ازلحاظ غنای معنایی، آوایی و طنین کلمات در سطح واژۀ مبدأ نیستند. تحریفی که برمن از آن سخن می‍گوید، شاید یکی از سخت‍ترین مسائل موجود در عمل ترجمه و یکی از دشوارترین کارهای مترجم باشد. هر زبانی با توجّه به ساختار و کلمات و آواهای موجود در آن، کلمات و بازی‍های کلامی ویژه‍ای با بار معنایی و تصویر‍سازی خاص خود را دارد و برگرداندن آنها غالباً دشوار است. شاید گاهی بتوان با شباهت‍های آوایی آنها مانور داد، امّا همواره چنین شانسی وجود ندارد» (بیکر، 2000: 291). استناد به صاحبنظران دیگر غیر از آنتوان برمن، صرفاً جهت بالابردن مستندات علمی و دقیق در پژوهش است.
ازجمله مواردی که می‍توان از آن در ترجمۀ مهاجرانی با عنوان غنازدایی کیفی یاد کرد، این عبارت است: «حاجه الی ملء فراغات غامضه کالّتی للبولیمیا او کالادمان» (هدی برکات، 2018: 11) نیاز دارم به اینکه آن فضاهای خالی و پیچیده را که به بولیمیا یا کودپاشی زمین می‍ماند پر کنم (مهاجرانی، 1398: 13). در لغت‍نامه‍های مختلف، (ادمان) به معنی پیوسته و همیشه کاری کردن، دائم الخمر بودن و اعتیاد معنا شده و در هیچ‌کدام از لغت‍نامه‍ها از ادمان به‌عنوان کودپاشی زمین یاد نشده است (دهخدا، 1377: ذیل واژۀ ادمان). بنابراین آوردن آن بدین معنا در ترجمۀ مهاجرانی نوعی غنازدایی کیفی متن است که از موارد تحریفی برمن به شمار می‍رود.
نمونه‍ای دیگر از غنازدایی کیفی در این عبارت قابل‌مشاهده است: «أعنی کیف‍و بِأیّ سرعة نسیتُ المرأة آلتی وضعتنی فیه» (هدی برکات، 2018: 17) منظورم این است چگونه و با چه سرعتی توانستم زنی را فراموش کنم که مرا گرفتار خودش کرد (مهاجرانی، 1398: 22). با دقّت در متن عربی کتاب برید اللیل متوجه می‍شویم که منظور نویسنده از فراموش کردن یک زن، همان مادرش است و نه کس دیگر و نکتۀ دیگر اینکه در عبارت (وضعتنی فیه) ضمیر (ه) به قطار برمی‌گردد؛ ولی مترجم به‌جای (وضعتنی فیه) از عبارت (مرا گرفتار خودش کرد) استفاده کرده است که کاملاً نابه‌جاست و این نوعی تحریف در کیفیت متن است. مترجم با آوردن این ترجمه، مفهومی را که مدنظر نویسنده بوده، دگرگون کرده است. «بر اساس نظریّۀ برمن مترجم همواره باید به متن مبدأ گرایش داشته باشد. ازاین‌رو هرگونه تغییر، حذف، اضافه و... که در خدمت متن اصلی نباشد، خیانت به آن محسوب می‍شود و مایۀ گمراهی خواننده میگردد» (برمان، 2010: 75). بنابراین بهتر است این عبارت بدین‌صورت ترجمه می‍شد: با چه سرعتی توانستم زنی را فراموش کنم که مرا در آن قطار افکند. در ترجمۀ این عبارت، مترجم با اشتباه متوجّه شدن آن و تعبیر غیر صحیح از آن، باعث شده کیفیت ترجمه پایین بیاید.
به ذکر نمونه‍ای دیگر از غنازدایی کیفی می‍پردازیم: «رحت أتساءَلُ لماذا إتّصلوا بی» (هدی برکات، 2018: 18) از خودم پرسیدم چرا این خبر را به من داده است (مهاجرانی، 1398: 22). إتّصَلَ در فرهنگ لغت به معنی (تماس گرفت) معنا شده حال آنکه مترجم آن را به‌صورت (خبر داد) معنا کرده است (آذرنوش، 1392: ذیل واژۀ إتّصَلَ). هم‍چنین این فعل در عبارت ذکرشده صیغۀ جمع است که در ترجمه مفرد معنا شده است. درواقع ترجمۀ دقیق این جمله بدین‌صورت است: از خود پرسیدم چرا با من تماس گرفتند. با دقّت در متن اصلی رمان متوجّه می‍شویم فعل إتّصلوا باید جمع معنا می‍شد همان‌طور که جملۀ بعدی این عبارت، گواهی دقیق بر این مدّعاست: «وهم لم یَتَّصلوا مرّة من قبل» درواقع نویسنده می‍خواسته این مفهوم را انتقال دهد که چرا برادرانش با او تماس گرفتند درحالی‌که قبلاً هرگز با او تماس نگرفته‍اند. عبارت دوّم که ذکر شد شاهدی دقیق است مبنی بر اینکه (إتّصلوا) نباید به‌صورت خبر کردند معنا می‍شد چون این فعل در جملۀ دوّم به معنی تماس گرفتند معنا شده است و اگر بر سیاق جملۀ اوّل معنا می‍شد باید مترجم می‍گفت: چرا این خبر را به من دادند درحالی‌که قبلاً هرگز این خبر را به من ندادند؛ که کاملاً نادرست است؛ چون خبر برادرانش، خبر فوت مادرشان بوده و مادرشان اکنون فوت‌شده و از قبل چگونه می‍توانستند این خبر را به او بدهند؛ بنابراین «إتّصل، یَتّصِلُ» در هر دو جمله به معنی تماس گرفتن می‍باشد و ترجمۀ آن در جملۀ اوّل به‌صورت خبر کردن، تحریف متن به‌حساب می‍آید.
در این جمله نیز نمونه‍ای از غنازدایی کیفی متن به چشم می‍خورد: «فی دماغی المُمَیّز عن أدمغة إخوتی، مناطقَ لو صَوّرناها لَوجدناها مطفأة لا تَصِلُ الی‌ها الکهرباء» (هدی برکات، 2018: 18) در مغز من هم برخلاف مغز دیگر برادرانم، مناطقی وجود دارد که اگر کالبد شکافی‍اش کنیم، متوجّه می‍شویم خالی و سرد است و هیچ کهربایی قادر به جذب آن نیست (مهاجرانی، 1398: 23). در این عبارت (صوَّرَ) به معنای کالبدشکافی معنا شده. بر اساس فرهنگ لغات و اصطلاحات معروف، لفظ (تشریح الجثّه) را برای کالبدشکافی به کار می‍برند (معروف، 1386: 310). لازم به ذکر است بااینکه معنای دقیق صوّرَ در ترجمه نیامده؛ ولی باید گفت بهره‍گیری از عبارت کالبدشکافی برای آن بر اساس قاموس اصطلاحات، قابل‌استفاده است و معنایی نزدیک به ذهن را برای مخاطب ایجاد می‍کند. به عقیدۀ برمن جایگزین کردن عبارات و کلمات با اصطلاحات و کلماتی که ازلحاظ غنای معنایی، در خور متن مبدأ نیست، تحریف به شمار می‍آید و باعث ارائۀ تصویری غیردقیق از متن اصلی می‍شود (Berman, 2004: 288).
نمونۀ دیگری از غنازدایی کیفی در ترجمۀ مهاجرانی این عبارت است: «لم ینزل علیّ ذلک النعاسُ الذی کنت لااقدرُ علی رفعه من رأسی و أعضایی مع أنّی فی هذه الغرفه لا أجِدُ ما أتسلّی به» (هدی برکات، 2018: 31) گرچه در این اتاق چیزی که باعث آرامش من شود وجود ندارد ولی این چرتی که مغز و اعضای بدنم را یکسر در خودش فروبرده، طوری است که نمی‍توانم آن را از سرم بپرانم (مهاجرانی، 1398: 41). عبارت عربی به‌درستی معنا نشده است و باید این‌گونه ترجمه می‍شد: آن چرتی که مغز و اعضای بدنم را در خود فرومی‌برد و من نمی‍توانم از سرم بیرون کنم به سراغم نیامده است؛ ولی بااین‌وجود در این اتاق چیزی نیست که بتوانم سر خودم را با آن گرم کنم. در این عبارت لم ینزل... یعنی چرت، مرا در نگرفته ولی مهاجرانی به‌صورت مثبت آن را ترجمه کرده که باعث تحریف متن شده است.
غنازدایی کمّی
«در این نوع تحریف، سخن از هدر رفتن واژگانی است. برمن معتقد است که گاهی برای یک مدلول، چندین دال وجود دارد و انتخاب یک دال به غنازدایی کمّی منجر می‍شود.» (بیکر، 2000: 292-291) مانند: «أری أمامی فی المقهی رجلاً جالساً علی کرسیٍ خشبیٍ فأسترسِلُ فی تاریخ صناعة الخشبِ‍والفرق بین انواع الأخشاب واستعمالاتِها» (هدی برکات، 2018: 11) الآن توی کافی‍شاپ نشسته‍ام و روبرویم مردی نشسته روی صندلی چوبی می‍بینم و همین چوبی بودن صندلی ذهن مرا به عالم چوب و تاریخ صنایع چوب‌بری برده است (مهاجرانی، 1398: 12). در این جمله، عبارتی که مشخص‌شده ترجمه نشده است و این کاهش واژگانی در ترجمه منجر به غنازدایی کمّی شده است که بر اساس نظریّۀ برمن تحریف در متن اصلی است.
در این جمله هم نمونه‍ای از این نوع ریخت‍شکنی دیده می‍شود: «فاُمّی لا تحسن القراءة وقد تحمل‌ها الی احد المتعلّمین فی القریة لِیقرأها لها» (هدی برکات، 2018: 9) مادرم سواد خواندن نداشت. هر وقت نامه‍ای به دستش می‍رسید آن را پیش یکی از اهالی ده که خواندن می‍دانست می‍برد (مهاجرانی، 1398: 9). مترجم، عبارت (لِیقرأها لها) را معنا نکرده که باعث بروز غنازدایی کمّی در متن شده است.
به نمونه‍ای دیگر از این نوع ساختارشکنی در این عبارات می‍پردازیم: «تصلّی لِلنعجةِ الّتی تتعَسّر ولادت‌ها، تبقی قرب‌ها تمسّد علی رقبتها، تغنّی لها، ثمّ تزغرد حین تری الحمل یتحرّک فی مشیمتها....» (هدی برکات، 2018: 18) برای اینکه میش زایمان راحتی داشته باشد مدام برایش دعا می‍کرد و نذرونیاز به‌جا می‍آورد و تا وقت زایمان کنارش نشست، گردنش را نوازش کرد و توی گوشش آواز خواند.... (مهاجرانی، 1398: 23) در این جمله مترجم عبارت مشخص‌شده را ترجمه نکرده است؛ یعنی در ادامۀ ترجمه باید می‍گفت: سپس وقتی می‍دید بچه میش در بچه‌دان حرکت می‍کند از خوشحالی فریاد برمی‌آورد. ترجمه نکردن این عبارت نشانۀ کاهش و ضعف واژگانی است که بر اساس نظریّۀ برمن، در ترجمۀ متن تحریف یا غنازدایی کمّی صورت رفته است.
بحث و نتیجه‌گیری
بر اساس بررسی‍های انجام‌شده در این پژوهش، کاملاً پیداست که ترجمۀ مهاجرانی از رمان برید اللّیل بیش از آنکه پایبند به متن مبدأ باشد، معطوف به متن مقصد و خواننده است؛ چراکه با مطالعۀ دقیق متن اصلی و مقایسۀ آن با ترجمه، گرایش مقصدگرای مترجم آشکار می‍شود. به‌طورکلی، ترجمۀ مهاجرانی از رمان برید اللّیل، بسیار روان و قابل‌فهم است که نشان‌دهندۀ تسلّط و آگاهی مترجم بر هر دو زبان مبدأ و مقصد است. در این ترجمه که از منظر گرایشهای ریخت‍شکنانۀ برمن موردمطالعه و واکاوی قرار گرفته است، متوجّه به کار رفتن موارد زیادی از تحریفاتی که برمن آن را در ترجمه ناپسند می‍شمارد می‍شویم. شش مورد از گرایشهای برمن در این ترجمه نمود بیشتری دارد؛ علاوه بر این شش مورد که در ادامه ذکر می‍شود موارد دیگری از تحریفات سیزده‍گانۀ برمن نیز در ترجمۀ مهاجرانی به چشم می‍خورد؛ امّا به علّت اندک بودن از ذکر آنها خودداری شده است. در این مقاله، سعی شده تا بخش‍هایی از ترجمۀ برید اللّیل که تحت تأثیر گرایشهای ریختشکنانه بوده است موردنقد قرار گیرد و با استناد به نظریات بزرگان عرصۀ ترجمه نقد واردشده مستدل و مستند گردد و درنهایت ترجمۀ پیشنهادی ارائه شود. در پاسخ به دو سؤال اصلی این پژوهش اولاً: در مورد کاربرد گرایشهای ریختشکنانه باید گفت: منطقی‍سازی، واضحسازی، آراسته‍سازی، اطناب، غنازدایی کیفی و غنازدایی کمّی شش موردی هستند که بیشترین بسامد را در ترجمۀ مهاجرانی داشتهاند. ثانیاً: در خصوص پایبندی مترجم به متن اصلی باید گفت: باوجوداینکه ترجمۀ مهاجرانی از رمان برید اللّیل ترجمه‍ای روان و قابل‌فهم است؛ ولی کاربرد گرایش‍هایی که آن را از متن مبدأ دور می‍کند، فراوان به چشم می‍خورد به‌گونه‌ای که در هر صفحه از ترجمه بدون شک موردی از گرایش‌ها برمن پیداست که باعث فاصله گرفتن متن ترجمه از متن اصلی می‍شود. ناگفته نماند ترجمۀ رمان با ترجمۀ متون علمی، دینی، حقوقی و.... تفاوت دارد. در ترجمۀ متون ذکرشده مترجم نباید ذره‍ای از متن اصلی فاصله بگیرد؛ امّا در ترجمۀ رمان مترجم از آزادی عمل برخوردار بوده و می‍تواند برای هر چه زیباتر کردن متن رمان و جذب بیشتر مخاطب تغییراتی را نیز ایجاد کند؛ البتّه این آزادی عمل در ترجمۀ رمان نباید تا حدّی باشد که معنا و مفهوم متن ترجمه‌شده با متن اصلی فاصله‍ای فاحش داشته باشد.
تعارض منافع
تعارض منافع ندارم.
- جایزۀ ادبی من بوکر یکی از مهم‍ترین جوایز ادبی دنیاست که هر سال به بهترین رمان جدید انگلیسی زبان اعطاء می‍شود. نام برندۀ این جایزه به طور وسیعی در مطبوعات آورده می‍شود و تأثیر فراوانی روی فروش کتاب می‍گذارد.
- جایزۀ عربی بوکر در سال 2007 به همّت هیئت گردشگری و فرهنگ أبوظبی و با پشتیبانی جایزۀ بوکر بریتانیا پایه گذاری شد.
)