Document Type : Research Paper
Authors
1 Professor, Department of Arabic Language and Literature, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran
2 Ph.D. in Arabic Language and Literature, Allameh Tabataba’i University, Tehran, Iran
Abstract
Abstract
The significance of speakers' objectives in political writing renders the techniques utilized by authors especially important. The translation method is essential because of the strong relationship between persuasive tools and factors such as the author's or narrator's reputation, their role in shaping ideas, and the vision created in the audience's mind to attain certain objectives. Ethos is a rhetorical strategy that facilitates text comprehension and ensures precise translation. This study employs a descriptive-analytical method, focusing on three primary axes: the text creator, the audience, and the complex influence of ethos on text production and reproduction. It is vital to employ a suitable technique in replicating the text to guarantee that the primary point is communicated clearly and articulately. This is due to the significant emphasis on the author's position and standing, the representation of their cultural identity, the translator's methodologies, and the satisfaction of the readers' anticipations of the communicated message. This analysis focuses on a work by Alaa Al-Aswany, a modern Egyptian writer, titled Our Advice to the Butcher. Findings show that paying close attention to the author's subtleties and nuances in word choice, such as the choice of conjunctions, as well as finding equivalents for vocabulary and grammatical structures, appealing to the reader's emotions, and using clear and effective language during the translation process are all very important for a successful outcome.
Introduction
In rhetoric, the speaker or writer aims to create an image that captivates the audience and persuades them, fostering a reciprocal communication exchange between the writer and the listener. We discover a collection of strategies and techniques when we analyze the works of orators and novelists that emphasize raising awareness and addressing public opinion while meticulously using the expressive potential of language. These methods and techniques are utilized to facilitate effective communication with the audience and to persuade them to embrace the intended concepts.
Ethos, as a language strategy, has a historical foundation, and analyzing this idea might facilitate a clear comprehension of certain texts. It is very proficient in generating a valuable and suitable translation of the material while effectively expressing the nuances pertinent to the audience. Without knowledge or attention to this topic, the primary message of the text may not be adequately conveyed to the audience. By emphasizing pivotal words and terms that activate the audience's psychological elements, the translator can facilitate their gradual acceptance of the knowledge and the adoption of the intended actions. This method enhances the audience's viewpoint, the reinterpretation of the text, and their resolve to embrace or dismiss the concepts presented.
Statement of the Problem
The point of this study is to look into ethos as a persuasive tool and how it works in translation, as well as how it shows up in the steps of figuring out equivalence and choosing preferred language and expressions. The narrative "Our Advice to the Butcher" (originally "Nasihatuna ila al-Jazzar"), extracted from the anthology "Do We Deserve Democracy?" (originally "Hal Nastaḥiq al-Dimuqratiyah?"), functions as the case study for this analysis. Employing the ethos method, we examine the linguistic features and translation techniques of the Arabic text into Persian.
Literature Review
Research in linguistics is a longstanding and comprehensive discipline. The same applies to text translation and its diverse methodologies, which have garnered the interest of numerous contemporary professors, students, and researchers. The domain of rhetorical techniques has been the subject of numerous books and studies. The primary source in this domain is Aristotle's (1979) Rhetoric. In this book, Aristotle characterizes ethos as a picture that emerges subsequent to discourse within the context of rhetoric. The rhetorical triangle, a notion established by the Greek philosopher Aristotle, encompasses three essential components of persuasive arguments: logos, ethos, and pathos. Numerous essays and theses have been written analyzing the works of the renowned contemporary Egyptian novelist Alaa Al-Aswany; however, none have examined the translation of his works through the lens of the ethos method. Consequently, the present study represents the inaugural endeavor in this domain. No article has yet been published regarding the application of the ethos technique in translation, and, to the researchers' knowledge, it remains unexamined.
Methodology
This study employs a descriptive-analytical methodology grounded on structuralism and incorporates the theories of substitution and collocation. It analyzes different forms of ethos as a potent discursive strategy in communicative processes that influence the subconscious to perform speech acts and achieve pragmatic goals. Furthermore, it examines the function of ethos in the text translation process and analyzes diverse methodologies.
Conclusion
The ethos strategy highlights three primary dimensions: the text creator, the audience, and the diverse effects on text generation and replication. It is vital to employ a suitable technique in replicating the text to guarantee that the primary point is communicated clearly and articulately. This is due to ethos placing significant emphasis on the author's position and standing, the translation of their cultural identity, and the satisfaction of readers' expectations for the imparted message.
The element of symbolism is notably evident in the collection Do We Deserve Democracy? by modern Egyptian novelist Alaa Al-Aswany. The author contends that democracy in Egypt operates solely as a façade and lacks any substance.The ethos method relies on convincing the reader. Therefore, to maintain the original author's stance and cultural identity, the translation must align the grammatical structures of the source text. The translated text must be believable and persuasive to the audience.
The translated material must employ clear and compelling language, necessitating alterations in verb forms and tenses. Linguistic tools are essential for conveying the meaning, subtleties, and complexity embedded in the original text by the author. Every language has distinct powers and potentials, and the translator must comprehend the linguistic tools of Arabic to identify parallels in Persian. This guarantees, firstly, that the tools and grammatical structures of the source language do not encroach upon the target language, and secondly, that Persian readers experience a sense of familiarity and intimacy with the translated text, rendering it credible as though they are reading a text in their own language.
Idiomatic expressions, phrases, and the names of locations and cultural situations must be translated to maintain the authenticity of the original author and to accurately represent their cultural identity in the target language text.
Keywords
Main Subjects
1. مقدمه
در هنر خطابه، سخنور یا نویسنده به دنبال ساخت تصویری است که در جذب مخاطب و متقاعد کردن او در مسیر دستیابی به فرآیند ارتباطی متقابل بین نویسنده و مخاطب به او کمک کند. وقتی به آثار سخنوران و داستاننویسانی که ایدۀ آگاهیبخشی و توجه به افکار عمومی را مدنظر قرار دادهاند و به بهرهگیری از ظرفیتهای بیانی زبان توجه ویژهای داشتهاند، نگاه میکنیم با مجموعهای از استراتژیها و تکنیکها روبهرو میشویم که برای ایجاد ارتباط مؤثر با مخاطب و اقناع او در جهت پذیرش افکار مورد نظرشان بهکار میرود.
ایتوس[1] به عنوان یکی از این استراتژیهای زبانی دارای پیشینهای کهن است و بررسی این موضوع میتواند در فهم دقیق برخی از متون کمک کند و در ترجمهای شایسته و بایسته از متن و انتقال ظرافتهای مرتبط با مخاطب بسیار مؤثر باشد؛ زیرا در صورت عدم اطلاع یا بیتوجهی به این موضوع شاید پیام اصلی متن به مخاطب منتقل نشود. مترجم با تمرکز بر کلمات کلیدی و اصطلاحاتی که عوامل نفسانی مخاطب یا مخاطبان را تحریک میکند، میتواند آنها را به پذیرش گام به گام اطلاعات متن و انجام رفتارهای مورد نظر خود ترغیب کند و در افق دید مخاطب و بازآفرینی متن یا رد و قبول اندیشههای دریافتی از متن مصممتر سازد.
- بیان مسئله
این پژوهش در تلاش است تا با بررسی یکی از ابزارهای اقناعی؛ یعنی ایتوس، نقش آن را در ترجمه و چگونگی ارائۀ آن را در سطح معادلیابی و یافتن ساختارهای زبانی و بیانی مطلوب مورد بررسی قرار دهد. داستان نصیحتنا إلی الجزّار (نصیحت ما به یک جانی) که از مجموعه «هل نستحق الدیمقراطیة» (آیا ما سزاوار دموکراسی هستیم؟) انتخاب شده است، نمونۀ پژوهشی این مقاله است که بر اساس روش ایتوس به تحلیلهای زبانی و راهبردهای ترجمهای متن عربی آن به فارسی میپردازیم.
- پرسشهای پژوهش
- توجه به ابزارهای زبانی چه نقشی در فهم و ترجمه آثار ادبی دارد؟
- راهبرد یا روش ایتوس در ترجمه چگونه به باورپذیری متن ترجمه کمک میکند؟
در راستای سؤالات مطرح شده، فرضیه زیر مدنظر قرار گرفته است:
- بهکارگیری ایتوس به عنوان یک استراتژی زبانی نقش راهبردی در نضج و پختگی ایده نویسنده و شکلگیری و تولید متن او دارد همچنانکه نقش بسزایی در بازتولید متن نزد مخاطب دارد. این فرآیند از طریق تهییج مخاطب و تحریک احساسات او تحقق پیدا میکند و بر حفظ اعتبار، شخصیت و جایگاه نویسنده و هویت فرهنگی او در زبان مقصد تمرکز دارد.
- پیشینۀ پژوهش
پژوهش در عرصههای زبانی، موضوع کهن و دامنهداری است همانطور که موضوع ترجمۀ متن با شیوههای مختلف آن مورد توجه بسیاری از استادان و دانشجویان و محققان معاصر قرار گرفته است. در زمینۀ استراتژیهای فن خطابه نیز کتابها و مطالعات بسیاری صورت پذیرفته است. مهمترین منبع در این زمینه کتاب فن الخطابة از ارسطوطالیس[2] (1979). است. وی در این کتاب، در خلال بحث ایروتیک، ایتوس را تصویری میداند که پس از گفتار به دست میآید. مثلث بلاغی مفهومی است که ارسطو، فیلسوف یونانی در این کتاب مطرح کرده است و از استدلالهای متقاعدکنندۀ مؤثر شامل سه عنصر اساسی؛ یعنی لوگوس، اخلاق و پاتوس سخن میگوید. دربارۀ تحلیل آثار داستانی رماننویس مشهور معاصر مصری، علاء الاسوانی نیز مقالات و پایاننامههای زیادی به چاپ رسیده است، اما هیچکدام به موضوع ترجمۀ آثار وی بر اساس روش ایتوس نپرداختهاند. بنابراین، پژوهش کنونی نخستین تجربه در این زمینه است. دربارۀ کاربرد روش ایتوس در ترجمه تاکنون مقالهای نوشته نشده و کسی به آن نپرداخته است.
- بحث و بررسی
ایتوس، واژهای یونانی است که دربارۀ معنای دقیق آن اجماعی وجود ندارد. برخی بر این باورندکه به معنای رفتار یا عادت است و برخی دیگر معتقدند به معنای برانگیختگی حالت عاطفی است که در گیرنده به وجود میآید (غالم، 2019: 133) یا به ویژگیهایی اطلاق میشود که گوینده در گفتار خود برای تأثیرگذاری بر مخاطب بهکار میبندد؛ گفتار و گفتمانی است که به سهگانه ارسطو؛ یعنی گوینده (لوگوس)، اخلاق، و تصویر گیرنده (پاتوس) برمیگردد (ارسطو، 1979: 16 و علّوش، 1985: 41). از نظر ارسطو، ایتوس شامل فضایل اخلاقی و احساس آمادگی و جنبۀ دیگری از بُعد اجتماعی است که روشی متناسب با ماهیت سخنور در متقاعد کردن طبقه اجتماعی خود است. بنابراین، میتوان گفت که ایتوس مربوط به خودانگارهای است که گوینده در گفتار خود برای متقاعد کردن مخاطب ایجاد میکند (شارودو، 2008: 230). سپس گوینده تنها به دلیل عقاید و منطق خود قانع نمیشود، بلکه به دلیل اطمینانی که مخاطب در نتیجه تسلط سخنور بر بلاغت به او میدهد، باور میکند.
سیطرۀ گوینده از طریق ایتوس سه جنبه دارد: ایتوس آماده، ایتوس صریح و ایتوس ضمنی (غالم، 2019: 134). این به آن معنی است که ممکن است نشاندهندۀ جایگاه یا شهرتی باشد که گوینده در خارج از متنی که شنونده با آن مواجه میشود از آن برخوردار است و تنها محدود به محدودۀ متن نیست (Borobia, 1919: 3). یا ممکن است بیانگر تصویری باشد که گوینده با ذکر صفات و فضائل خود از خویش ترسیم میکند و همچنین نشاندهندۀ تصویری از خود است که مخاطب از نشانههای مختلف گفتمان استنباط میکند. بر این اساس، میتوان گفت تصویر از خود در گفتمان بر اساس تعامل ایتوس آماده و صریح یا ضمنی و پنهان شکل میگیرد (غالم، 2019: 134).
تمرکز بر تصویر، بحثهای زیادی را در مورد منشأ این موضوع مطرح کرد که تا امروز ادامه دارد؛ اینکه آیا ایتوس تصویری بلاغی است یا موضوعی فرازبانی؟ برخی از محققین ایتوس را یکی از راهبردهای استدلالی ویژه در متون قرآنی میدانند. آنها پس از بررسی برخی از آثار غربیها مانند هارون فاروکا[3] آن را تحلیل استدلالی متون میدانند و میکوشند با مطالعۀ تحلیل استدلالی بلاغی از منظر استدلالی و ارتباطی و رابطۀ آن با تخیل، آن را تفسیر کنند. ریپول[4] هر گفتمانی را که استدلال و سبک را با هم ترکیب کند، مورد مداقه قرار داد و به انواع دیگری از موضوعات مرتبط همچون استدلال پنهان و انواع مدرن گفتمان مانند اخبار تلویزیونی، مکالمۀ روزانه و روایت و... پرداخت تا اینکه یک پژوهشگر با بررسی ایتوس در متن قرآن به مفهوم دینی آن توجه و تأکید کرد تأیید فراخوان قرآن از طریق تأیید گوینده حاصل میشود؛ یعنی مستندسازی رابطه بین استدلال و استدلال شده به دو نوع از ایتوس برمیگردد؛ اولی ایتوس گفته شده (نازل شده) و دومی ایتوس وحیکننده، (نفس المصدر، 2019: 140- 128)، سپس جان سورل[5] در مطالعات خود نقش استدلال و مقولههای آن را در شکلگیری ایتوس و تصویر بلاغی بررسی کرد؛ پژوهشی که در آن ظهور سیاستمداران در روابط پرتنش مورد بررسی قرار گرفته است؛موضوعی که زبانشناسانی مانند بلمن[6]، شارودو و دیگران نیز به آن توجه کردند (عثمانی، 2019: 155-ـ141).
علاوه بر این، عبدالعالی با بررسی ایتوس در رمان «بعیدا عن الضوضاء قریبا من السکات» (به دور از هیاهو و نزدیک به سکوت؛ این رمان تاریخ معاصر مراکش را از آغاز استقلال تا دوره بهار عربی در جهان عرب بررسی میکند. این دورۀ تاریخی با حوادث و هیاهوهای آن به صورت انتقادی از زبان شخصیت اصلی رمان نقل میشود که یک جوان بیکار است) از محمد البرادة تلاش میکند ثابت کند گفتارهای ادبی خلاق دارای ابعاد استدلالی بوده و به دنبال آن است که گیرنده را به شیوههای تفکر، نگاه و احساس وادارد. پژوهشگر از طریق کنکاش در این رمان ادبی خلاقانه، نقش برجستۀ ایتوس و تجلی آن در متن را در تحقق ایده نویسنده به عنوان یک استراتژی و ظهور آن در متن، تبیین میکند (عبدالعالی، 2021: 289-271).
5-1. کاربست ایتوس
کاربست ایتوس را میتوان یکی از مصادیق استراتژی در حوزۀ ادبی دانست؛ زیرا در رسیدن به اهداف نویسنده و برنامهریزی او در ارائۀ ایدهاش جهت دستیابی به اهداف معین تأثیرگذار است. در داستان نصیحتنا إلی الجزّار شخصیتسازی از یک دانشجوی فعال در دانشگاه به عنوان راوی به دلیل جایگاه و مقبولیت او در بین مردم -به عنوان ایتوس پیشین- پذیرش و حسن اقبال مخاطب نسبت به حادثۀ سیاسی دوم را به دنبال دارد همچنانکه ترسیم یک بحران اجتماعی در ذهن مخاطب و تحریک عوامل نفسانی او با تأثیر در ناخودآگاه، پذیرش ایدۀ نویسنده را تقویت کرده و مخاطب را در جهت تصمیم به انجام فعل رفتاری آمادهتر میکند. علاوه بر این، وجود مشترکات مفهومی بین تصویرسازیها در عنوان و بخش اول و دوم متن، امکان جانشینی شخصیتها و سایر عناصر متن را برای مخاطب آسان کرده و او را برای دریافت پیام اصلی متن آمادهتر کرده است.
5-2. علاء اسوانی
نگاهی گذرا به آثار نویسندگان معاصر مصری نشان میدهد که آنها راهبردهای زبانی متعددی را در جهت تحقق باورپذیری متون خود مورد توجه قرار میدهن؛د از جمله این نویسندگان علاء الأسوانی، نویسنده معاصر مصری را میتوان نام برد که آثار مهمی اغلب در زمینههای سیاسی- اجتماعی دارد. شایان ذکر است که ویژگیهای متضادی مانند صراحت و ابهام بر بسیاری از آثار این نویسنده حاکم است. البته این ویژگی در آثار مدرن بیشتر مشهود است و از جمله آثار این نویسنده که با چنین ویژگیهایی همراه است، کتابی است موسوم به «هل نستحق الدیموقراطیّة؟» (آیا سزاوار دموکراسی هستیم؟). این کتاب در قالب چند مقاله ارائه شده، اما هر کدام از این مقالات ویژگیهای داستانی دارند. عنصر نماد نیز در این مقالات به صورتی برجسته خودنمایی میکند.
خلاصه داستان: داستان با عنوان نصیحتنا إلی الجزّار شروع میشود. داستان از این قرار است که شخصیت اصلی داستان به نام جلال موصوف به جزّار هر شب مست میکند و هنگام صبح به خانه میآید و با همسرش دعوا میکند و چاقوکشی و کتککاری راه میاندازد و باعث میشود اهل محل از خواب بیدار شوند و سعی کنند همسر جزّار را از چنگال او نجات دهند. مردم وارد خانه او میشوند، چاقو را از دست او میگیرند و بعد از ایجاد آشتی بین آنان از او میخواهند که به خودش احترام بگذارد. این اتفاق راوی را به یاد داستان دیگری در مورد تأسیس حزب میاندازد. شخصیتی به نام دکتر ایمن نور که عضو پارلمان مصر است و فعالیتهای سیاسی دارد از سوی دولت اجازه تشکیل یک حزب را میگیرد، اما به محض اینکه فعالیت سیاسی خود را در قالب حزب آغاز میکند و از اصلاح قانون انتخابات ریاست جمهوری سخن میگوید از سوی رئیس جمهور وقت از هرگونه فعالیتی محروم میشود و به یکباره موضوع تاحدی پیچیده میشود که به تهدید، توهین و رفع مصونیت پارلمانی او منجر میشود. در پایان میبینیم راوی به برخی از مداخلات خارجی در کشور و سیاستگذاریهای آن اشاره کرده و در لفافه اعلام میکند که مردم یا نمایندۀ قاطبۀ مردم حق ابراز نظر در مورد سرنوشت کشورشان را ندارند. راوی در چنین موقعیتی همان جملهای را تکرار میکند که در اول داستان، اهل محل به جلال توصیه میکنند: «احترام خودت را نگه دار» (الاسوانی، 2010: 2).
نقش اقناعی راهبرد ایتوس با سهگانه ارتباط، انسجام و گفتمان پیوند خورده و بههمراه عوامل دیگر، تصویر واحدی از اهداف، معانی و تصاویر شکل داده است که به ترسیم تصویر تولید شده در ذهن و مرور و تکرار آن کمک کرده است. از نظر کنشهای گفتاری نیز دیدیم که ایتوس پیشین در خلال کنشهای عاطفی از طریق شخصیتهایی مثل همسر جلال جزّار در بخش اول و دکتر ایمن نور در بخش دوم متن، افعال تأثیری را به عنوان کنش عاطفی تقویت کرده و امکان تحقق افعال رفتاری در جامعه مصر را از طریق اعتراضات و فعالیتهای مدنی ممکن میسازد.
با توجه به نظریۀ جانشینی، تصویر واقعهای که در بخش اول به آن اشاره شد، یک حادثۀ اجتماعی و سیاسی در بخش دوم را ترسیم میکند که در جامعۀ مصر رخ داده است؛ یعنی ضرب و شتم همسر توسط جلال با دخالت مستشاران و سرکوب حکومت مصر به دستور حسنی مبارک و سپس مداخلۀ نویسندگان خارجی در این زمینه. در واقع مخاطب ابتدا روایت وقایع جزّار را میخواند که در نهایت منجر به حادثهای سیاسی میشود؛ چهار تصویر اول در بخش اول باعث شکلگیری یک حادثۀ اجتماعی میشود. تصاویر اولیه را ایتوس پیشین به شمار میآوریم که از طریق ترکیبی از انواع تصاویر و رویدادها به تابلوی واحد تبدیل شده و از طریق پیوند مجموعۀ تصاویر پیشین و پسین، مخاطب را متقاعد به انجام فعل رفتاری معینی میکند.
اگر ترجمۀ بخش اول، همراه با انتقال هویت فرهنگی و ثبت موقعیت اجتماعی شخصیتها به ویژه راوی و شخصیت اصلی صورت بگیرد و ترجمهای شیوا و روان ارائه شود، خواننده، بخش دوم را که بر مبنای بخش اول طراحی شده است را به آسانی درمییابد و نتیجه مورد نظر نویسنده را میگیرد که نقد سیاستهای نظام حاکم است. نویسنده خوانندگان را تحریک به مبارزۀ علیه نظام پلیسی حاکم بر مصر میکند.
5-3. روش ایتوس در ترجمه
راهبرد یا روش ایتوس در ترجمه به رویکردی اشاره دارد که بر حفظ اعتبار، شخصیت و جایگاه نویسنده یا گوینده در متن مقصد تمرکز دارد. این مفهوم که از نظریۀ بلاغی ارسطو گرفته شده است در ترجمه بر اساس روشهای زیر بهکار میرود:
5-3-0. برگردانِ راهبردهای زبانی
قدرت گفتمان ادبی متن باید در ترجمه حفظ شود؛ بنابراین قدرت بیانی که نویسندۀ عرب بهکار میبرد باید هنگام ترجمۀ آن به فارسی حفظ شود. استفاده از ساختارهای زبانی قوی و قابل اعتماد در زبان فارسی به خواننده کمک میکند قانع شودکه شخصیتها و رویدادها واقعی هستند. در واقع ترجمه باید همان تأثیر عاطفی را که نویسنده بر خواننده گذاشته است، منعکس کند. برای مثال به ترجمه عنوان متن نصیحتنا إلی الجزّار میپردازیم.
عنوان نصیحتنا إلی الجزّار در متن، متشکل از مصدر «نصیحت» با ترکیب اصافی «نا» است که فاعل مصدر نصیحت محسوب میشود و با حرف اضافه «إلی» به کلمۀ «جزّار» تعدی کرده است؛ بنابراین، مفعول با واسطه برای مصدر نصیحت تلقی میشود. واژه «جزّار» مبالغة از ریشه (ج ز ر) دارای مفهومی منفی همچون خشونت، قساوت است و در اصطلاح به قصاب هم گفته میشود؛ چون خون حیوانات اهلی را میریزد و گوشت آنها را میفروشد. مجموع کلمات نصیحتنا إلی الجزّار دو تصویر را در ذهن مخاطب ایجاد میکند: تصویر اول؛ تصویر جمعی که پیوسته در حال نصیحت هستند، چراکه ضمیر «نا» فاعلیت کنشگران را میرساند و از سوی دیگر، جمله اسمیه نشاندهندۀ هموارگی فعل نصیحت است. بنابراین، عمل نصیحت به صورت جمعی همواره در حال انجام است. اما تصویر دوم، تصویر جزّار یا جنایتکاری است که به خاطر تداوم اعمال شنیع خود، مستحق نصیحت است، اما این نصایح از راه دور انجام میگیرد نه از نزدیک و ترکیب عنوان با توضیحاتی که اشاره شد، این باور را در دریافتکننده پیام به وجود میآورد که نصیحت برای افرادی که سزاوار آن هستند، ضرورت دارد. براساس این دو تصویر؛ یعنی تصویر گروه مشاوران و تصویر فردی که همواره به دلیل رفتارش مستحق نصیحت است، فرآیند متقاعد کردن فرستنده و گیرنده در جهت پافشاری بر فعل رفتاری در عنوان متن (به عنوان آستانۀ متن) کاملاً مشهود است و به وسیلۀ این ظرفیت که در زبان متن تجلی یافته است، مسیر پیشرفت را برای تداوم فعالیت نویسنده آماده میکند و نشان میدهد که نویسنده و مخاطب با بازتولید متن و ربط آن به مجموعه حوادث شنیع در گذشته و حال، هرگز از فعل رفتاری مورد نظر کوتاه نمیآیند. بنابراین، یک مترجم باید در چینش واژگان بر اساس تصویرسازی متن به صدای جمع در مقابل صدای فرد و سایر تصاویری که عنوان متن به دست میدهد، توجه کند. در ترجمۀ عنوان نصیحتنا إلی الجزّار به فارسی میتوان این معادلها را نوشت:
نصیحت: نصیحت، سفارش، توصیه، پند، اندرز.
بهترین معادل در فارسی همان نصیحت است؛ زیرا بار معنایی خاصی دارد که سفارش و توصیه ندارند. علاوه بر این، کلمات پند و اندرز که وابسته به گونۀ زبانی ادبی محسوب میشوند بر جنبههای اخلاقی تأکید دارند و انگار بسیار کلی هستند. افزون بر این که پند و اندرز به دلیل تأکید بر اخلاقیات، بیشتر به امر بهکار نیک گرایش دارند و کمتر شامل نهی میشوند. در حالی که در جملۀ نصیحتنا إلی الجزّار، نصیحت کردن مبنی بر نهی و بازداشتن جزّار از کاری نادرست است. پس «نصیحت» از سایر معادلها مناسبتر است. چنانکه گفتیم جزّار به معنای قصاب هم هست که شغلی شریف محسوب میشود، اما در این داستان، واژۀ جزّار مفاهیم منفی را با خود دارد، پس مترجم باید بار منفی آن را انعکاس دهد:
إلی الجزّار : به یک جانی، برای یک جانی، به سوی یک جانی.
حرف اضافه «إلی» دارای معانی مختلفی از جمله انتهای غایت، تصریح، همراهی، فاصله و دوری است، اما کاربرد «إلی» به همراه کلمۀ «نصیحت» متداول نیست و اغلب همراه با حرف اضافه «ل-» بهکار میرود (نصَحْتُه، نصحْتُ لَه)؛ بنابراین، میتوان گفت اینجا در کاربرد حرف «إلی» انحرافی صورت گرفته است (الأنصاری، 2015: حرف جرّ إلی). با این حال، ترجمه «إلی» به «به» مناسبتر به نظر میرسد:
نصیحتنا إلی الجزّار : نصیحت ما به یک جانی.
5-3-2. حفظ اعتبار نویسنده با معادلیابی ساختارها
روش ایتوس در ترجمه به این معناست که مترجم نهتنها معنای کلمات بلکه شخصیت، اعتبار و اقتدار نویسنده را نیز به متن مقصد منتقل کند. رعایت لحن، سبک، تخصصگرایی و هویت فرهنگی از ابزارهای اصلی این روش هستند. استفاده از اصطلاحات مناسب و دقیق، رعایت ساختارهای دستوری در زبان مقصد و وفاداری به محتوای علمی از این منظر اهمیت دارد. در ترجمۀ جملۀ زیر لحن و سبک و هویت فرهنگی در قالب ساختارهای بیانی فارسی برگردان شده است:
متن اصلی: کانت لدی أسرتی شقة خالیة فی الشارع المواردی بالسیّدة زینب؛ وکنت أقِیم فیها أیام الامتحانات فی الجامعة حتی أتفرغ للمذاکرة. وقد رأیت فی هذه الشقة صوراً بدیعة للحیاة المصریة الشعبیة (الأسوانی، 2010: 2).
ترجمۀ فارسی: ما یک آپارتمان خالی در خیابان «المواردی» در منطقۀ «سیده زینب» داشتیم. من در ایام امتحانات دانشگاه در این آپارتمان زندگی میکردم تا بتوانم درس بخوانم. در این منطقه، تصاویر جالبی از زندگی مردم مصر و فرهنگ عامه را شاهد بودم.
دربارۀ رعایت ساختارهای زبانی فارسی باید گفت ضمیر غایب «کانت لدی اسرتی» به ضمیر متکلم «ما» ترجمه شده تا به خواننده نشان دهد خانواده متکلم از نظر مالی دارای شرایط خوبی بودند و نیازی به اجاره دادن آپارتمان نداشتند و از نظر فرهنگی در سطحی بودند که اجازه میدادند پسر دانشجو به تنهایی در آن آپارتمان درس بخواند. اینکه راوی داستان میگوید تصاویر جالبی از زندگی مردم عادی را شاهد بوده، نشان میدهد سطح اقتصادی خانواده وی بالاتر از سطح عادی است و این موضوع در ترجمه به خوبی نشان داده شده است.
5-3-35. بازتولید هویت فرهنگی و اجتماعی نویسنده
اگر نویسنده به عامل یا نشان فرهنگی خاصی در کشور خود اشاره میکند، مترجم باید این هویت فرهنگی را در زبان مقصد بازتولید کند نه اینکه مطابق با فرهنگ زبان مقصد آن نشان فرهنگی را تبیین کند؛ یعنی اگر رمان حاوی ارجاعات مذهبی یا اجتماعی خاصی است باید به گونهای ارائه شود که شکافی در درک بین دو فرهنگ ایجاد نشود. برای مثال میتوان به ترکیب «سیده زینب» در مثال قبلی اشاره کرد. مترجم میتوانست آن را به «آرامگاه حضرت زینب سلام الله علیها» ترجمه کند که در این صورت بار فرهنگی مذهب شیعه وارد متن ترجمه میشد. بنابراین، مترجم ترجیح داده است با آن همانند یک محله در قاهره برخورد کرده و آن را به «سیده زینب» ترجمه کند.
5-3-4. تأثیر روانی و متقاعدسازی عاطفی
ترجمه باید منعکسکننده شخصیت و سبک ادبی نویسنده باشد بدون اینکه تغییر قابل توجهی در صدای اصلی ایجاد کند. اگر نویسنده از زبان رسمی یا محاورهای استفاده میکند، این تفاوت باید در ترجمه به فارسی با در نظر گرفتن تفاوتهای فرهنگی بین دو زبان به دقت حفظ شود:
متن اصلی: وانطلقت صرخات الزوجة تمزق سکون اللیل: ألحقونی یا ناس حیدبحنی! وردّ علیها المعلم بصوت أجش کالخوار: أتشهدی علی روحک... (الأسوانی، 2010: 3 ).
ترجمۀ فارسی: فریادهای زن سکوت شب را میشکست و میگفت: به من کمک کنیدای مردم! این مرد مرا میکُشد. قصاب با صدایی خشن مثل گاو نعره کشید: میخواهی شاهد جان دادنت باشند؟!
مترجم در جهت تأثیر روانی بر خواننده و ایجاد همان تأثیری که متن اصلی بر خوانندهاش میگذارد، سعی کرده موضعیت متن اصلی را با موضعیتی مشابه در زبان فارسی جایگزین کند. در واقع اگر ترجمه به صورت زیر ارائه میشد، خواننده متقاعد نمیشد که زن کمک میخواهد.
ترجمۀ پیشنهادی: «ای مردم به دنبال من بیایید این دارد سر مرا میبُرد»
5-3-5. انطباق با انتظارات خوانندگان زبان مقصد
استفاده از سبک بلاغی مناسب زبان فارسی به افزایش باورپذیری متن کمک میکند؛ مانند تکیه بر استعارهها و تشبیهات نزدیک به فرهنگ فارسی. برای مثال، در ترجمۀ یک متن تبلیغاتی، مترجم باید لحن و سبک را طوری تنظیم کند که مخاطب احساس اعتماد کند. در همین داستان میخوانیم:
متن اصلی: کان یسکن أمامنا فی الطابق الأول من بیت قدیم متهدّم، جزّار یُدعی المعلم جلال، ضخم الجثة، شرس الطبع للغایة، وکان مولعاً بالخمر یحتسی منها کل لیلة أردأ الأنواع وأشدّها فتکاً فیتحول وهو سکران إلی ثور هائج (الأسوانی، 2010: 2).
ترجمۀ فارسی: مقابل آپارتمان ما در آن سوی خیابان در خانهای قدیمی و کلنگی، قصابی تنومند به نام اوس جلال زندگی میکرد که طبعی بسیار خشن و وحشی داشت. او شرابخوار بود و هر شب بدترین و کُشندهترین انواع عرق سگی را میخورد و وقتی مست میکرد به گاوی وحشی تبدیل میشد.
«مُتهدّم» به معنای متزلزل و ویران است که کلنگی ترجمه شده است. یُدعی المعلم جلال یعنی استاد جلال نامیده میشد. با توجه به اینکه استاد در زبان فارسی بار فرهنگی مثبتی دارد، مترجم از کلمۀ «اوس» استفاده کرده که مخفف و عامیانه استاد است. خمر به معنای شراب است، اما چون به بدترین نوع آن موصوف شده مترجم از تعبیر عامیانه «عرق سگی» استفاده کرده است و به این ترتیب متن را با انتظارات خواننده منطبق کرده است. «ثور هائج»؛ یعنی «گاو خشمناک، برانگیخته، آشفته»، اما این معادلها همگی تمایل به مثبت دارند و جملۀ متن اصلی، منفی است؛ بنابراین کلمۀ هائج به وحشی ترجمه شده تا بار منفی را برساند و با سایر اجزای متن هماهنگ باشد (وقتی مست میکرد به گاوی وحشی تبدیل میشد).
5-3-6. زبان روشن و موثر
ترجمۀ رمان باید واضح و روان باشد تا خواننده احساس نکند که متن «ترجمه شده» است، بلکه به زبان اصلی او نوشته شده است. صورتبندیهای ادبی و قالبهای بیانی متناسب در زبان فارسی این احساس را به خواننده متن میبخشد. ناگفته پیداست که این متناسبسازی و زبان روشن و مؤثر در زبان فارسی باید بدون تحریف متن اصلی صورت گیرد:
متن اصلی: وکان بعض السکان، وأنا منهم، یتعاطفون مع المرأة المسکینة.. فیقفون علی الرصیف المقابل بحیث یرون حجرة المعلم جلال ثم تعلو أصواتهم بالنصائح الطیبة (الأسوانی، 2010: 3).
ترجمۀ فارسی: من به همراه بعضی از همسایگان با آن زن بیچاره همدردی کردیم. ما در پیادهروی مقابل خانه قصاب ایستادیم به طوری که خانه اوس جلال از آنجا دیده میشد. صدایمان را بالا بردیم و او را به آرامش دعوت کردیم.
تغییر خطاب جمله از غیبت (کان، یتعاطفون، یقفون) به تکلم (کردیم، ایستادیم) و از «صداهایشان به نصیحتهای خوب بالا رفت» به «آنان را به آرامش دعوت کردیم» باعث شده جمله، روان شده و زبان، روشن و مؤثر شود بیآنکه معنای متن اصلی تحریف شود.
تغییر زمان ماضی استمراری (کان ... یتعاطفون، یقفون، تعلو) به ماضی ساده (همدردی کردیم، ایستادیم، بالا بردیم، دعوت کردیم)، نکته دیگری است که به روانی و سلاست متن ترجمه کمک کرده است. مترجم این تشخیص را داده که یک حادثۀ در گذشته اتفاق افتاده و به پایان رسیده و استمرار نداشته است. امکانات بیانی زبان عربی اقتضا میکند در چنین موقعیتی ماضی استمراری بهکار برود، اما مترجم به عنوان یک فارسیزبان تشخیص داده که در این موقعیت، ماضی ساده روشنتر و مؤثرتر است.
متن اصلی: «تذکرت هذه الواقعة "وأنا أتابع" قضیة الدکتور أیمن نور الذی "لاأعرفه شخصیاً" فقد سمحت له الحکومة بتکوین حزب الغد وماکاد یبدأ نشاطه السیاسی بتعدیل الدستور وانتخاب الرئیس الجمهوریة حتی حدث أمر غامض وانقلبت الحکومة علیه (الأسوانی، 2010: 3).
ترجمۀ فارسی: من در جریان پیگیری موضوع دکتر ایمن نور یاد این داستان افتادم. البته وی را از نزدیک نمیشناسم، اما میدانم دولت به او اجازه تأسیس حزب «فردا» را داد. به محض اینکه فعالیت سیاسی خود مبنی بر اصلاح قانون اساسی و انتخابات ریاست جمهوری را آغاز کرد، ناگهان ورق برگشت و دولت علیه او شد.
در ساختار نحوی زبان عربی جملات معترضه در دل جمله اصلی میآیند و باعث طولانی شدن جمله میشوند، اما در فارسی جملهها باید روشن و روان و نسبتاً کوتاه باشند و کاملاً از هم تفکیک شوند تا خواننده در دریافت معنا کوچکترین مشکلی نداشته باشد؛ زیرا رمان را برای سرگرم شدن میخواند و اگر ترجمه رمان، رسا و خوشخوان نباشد آن را کنار میگذارد. مترجم با عنایت به این موضوع در جمله عربی فوق، دومین جملۀ معترضه (أنا أتابع قضیة الدکتور أیمن نور/ الذی لاأعرفه شخصیاً) را به صورت جملۀ مستقل با استفاده از کلمۀ «البته» آورده است تا زبانی روان و روشن رائه دهد. در این راستا به جای ترجمه «حدث امر غامض» (موضوع پیچیدهای روی داد) تعبیر فارسی «ناگهان ورق برگشت» را بهکار برده است تا خواننده، غیرمترقبه بودن این موضوع را بدون کم و کاست دریابد.
5-3-7. دقت در انتقال اصطلاحات، عبارتهای اصطلاحی، نامها و مکانها
نامهای عربی ممکن است معادلهای متفاوتی در فارسی داشته باشند و باید ترجمۀ صحیحی صورت گیرد تا هویت شخصیتها را حفظ کند. برخی از عبارات اصطلاحی عربی ممکن است معنای مستقیمی در فارسی نداشته باشند و نیازمند معادلهایی باشند که معنای متن وسبک و اعتبار نویسنده را انعکاس دهد:
متن اصلی: أیصح أن تدخل بیت الرجل وامرأته؟ أجاب عم عوض العلاف من فوره: یصحّ إذا کان سیقتلها. حتی لو أقتلها.. مرأتی یا أخی.. وأنا حرّ فیها.. أنا حرّ. وهنا نظر عوض إلی الجزّار ملیاً ثم قال بهدوء: «إذا کنت تکره أن یدخل أحد فی بیتک...احترم نفسک»: (الأسوانی، 2010: 2).
ترجمۀ فارسی: آیا درست است که وارد خانه یک زن و شوهر شوی؟ عمو عوض یونجهفروش فوراً پاسخ داد: اگر مرد بخواهد زنش را بکشد این کار درست است! حتی اگر بخواهم او را بکشم نباید وارد شوی. این زنم هست برادر و آزادم هر بلایی که بخواهم سرش بیاورم. در این لحظه عمو عوض با دقت در چهره قصاب نگریست و به آرامی گفت: اگر دوست نداری کسی وارد خانهات شود، احترام خودت را نگهدار!
مترجم عبارت اصطلاحی «احترمْ نفسک» به خودت احترام بگذار را «احترام خودت را نگه دار» و عبارت مثبتِ «اذا کنتَ تکره»؛ یعنی «اگر بیزار هستی» را مترجم به صورت منفی «اگر دوست نداری» ترجمه کرده است که با موقعیت گوینده و شنونده تناسب بیشتری دارد.
متن اصلی: رُفعت عنه الحصانة البرلمانیة فی 10 دقائق وتمّ اعتقاله وضربه.. إهانته وتهدید "زوجته" بتلفیق قضیة آداب لها إذا دافعت عنه واکتشفت صحف الحکومة فجأة أن أیمن نور أسوأ مواطن فی مصر والعالم حتی الدکتوراه التی حصل علیها.. زائف وتأسیس حزبه{مزورّة}: (الأسوانی، 2010: 3).
ترجمۀ فارسی: در عرض ده دقیقه مصونیت پارلمانی را از او میگیرند، او را بازداشت کرده و شکنجه میکنند. همسرش تهدید میشود که اگر از شوهرش دفاع کند، برایش پرونده اخلاقی درست میکنند. روزنامههای دولتی ناگهان اعلام کردند ایمن نور بدترین شهروند در مصر و جهان عرب است، حتی مدرک دکترای وی تقلبی و حزبش نیز بدون مجوز است.
تغییر صیغه و زمان افعال در ترجمه این بند ضروری به نظر میرسد. در جملۀ اول فعل مجهول «رُفِعَتْ» و نیز ترکیب «تمّ اعتقاله»که در واقع «اُعْتُقِلَ» هست در کنار اصطلاح «الحصانة البَرلمانیة» ترجمۀ فارسی را سختخوان میکنند (مصونیت پارلمانی در عرض ده دقیقه از او برداشته شد و آنگاه بازداشت شده و شکنجه شد) و از این رو، از ساخت فعل معلومی استفاده کردیم که در حقیقت مجهول است؛ یعنی به جای «بازداشت شد» گفتیم «او را بازداشت کردند» که باز هم فاعل آن نامعلوم است؛ مانند:
سُرِقَتْ کُتُبی : کتابهایم را دزدیدند به جای کتابهایم دزدیده شد.
ترجمه لغوی «تلفیق قضیة آداب» میشود: «در آمیختن موضوع ادبیات» در حالی که ترجمۀ اصطلاحی آن «جعل پروندۀ اخلاقی و درست کردنِ پاپوش ناموسی» است. «مزوّر» به معنای تقلبی است که در اینجا «بدون مجوز» ترجمه کردیم. بنابر روش ایتوس در ترجمه، برای اصطلاحات باید معادلیابی دقیق و متناسب با سیاق جمله صورت گیرد. تغییر زمان در این جمله به این صورت است که ماضی ساده به ماضی استمراری (میگیرند، بازداشت و شکنجه میکنند) ترجمه میشود که همین تغییر به زیبایی ترجمه کمک کرده است.
- بحث و نتیجهگیری
راهبرد ایتوس بر سه محور اصلی پدیدآورنده متن و گیرنده و تأثیر چند سویه آن در تولید متن و باز تولید آن تأکید دارد. بر این اساس، در بازتولید متن، ضروری است شیوۀ درستی اتخاذ شود و پیام اصلی متن، روان و شیوا منتقل شود، چراکه ایتوس بر موقعیت و جایگاه نویسنده و برگردان هویت فرهنگی او و برآورده شدن انتظارات خوانندگان از پیام انتقال یافته تأکید زیادی دارد.
عنصر نماد در مجموعه «هل نستحق الدیمقراطیة» از علاء الأسوانی، رمان نویس معاصر مصری بازتاب ویژهای دارد و نویسنده بر این باور است کارکرد دموکراسی در مصر نمایشی است و واقعیت ندارد.
روش ایتوس بر متقاعدسازی خواننده استوار است؛ بنابراین، بر اساس این روش باید ساختارهای نحوی متن اصلی در ترجمه معادلیابی شوند تا جایگاه و موقعیت نویسندۀ متن اصلی و هویت فرهنگی آن حفظ شود. علاوه بر این، متن ترجمه برای مخاطبان باورپذیر شود.
زبان متن ترجمه باید روشن و تأثیرگذار باشد و در این راستا تغییر صیغه و زمان فعلها ضروری است.
ابزارهای زبانی نقش اصلی را در رساندن معنا و ظرافتها و پیچیدگیهایی که نویسنده در متن اصلی میگنجاند، دارد. هر زبانی از امکانات و تواناییهای خاصی برخوردار است و مترجم باید با شناخت ابزارهای زبانی عربی بتواند آنها را در زبان فارسی معادلسازی کند تا اولاً ابزارها و ساختهای دستوری زبان مبدأ وارد زبان مقصد نشود و ثانیاً خواننده فارسی با زبان ترجمه، احساس قرابت و نزدیکی کند و متن برایش باورپذیر شود؛ به گونهای که گویی متنی را در زبان خودش میخواند.
اصطلاحات و عبارتهای اصطلاحی و اسامی اماکن و موقعیتهای فرهنگی باید به گونهای ترجمه شوند که اعتبار نویسندۀ متن اصلی حفظ شده و هویت فرهنگی وی در متن زبان مقصد بازتاب داده شود.
تعارض منافع
تعارض منافع ندارم.
ORCID
Reza Nazemian |
|
|
Ahmad Mortazavi |
|
[1]. Eitos
[2]. Aristo,T.
[3]. Farocki, H.
[4]. Reboul, A.
[5]. Searle, J.
)