نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات عربی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران
2 استادیار، گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران
3 دانشیار، گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران
چکیده
یکی از مباحث مهم و مورد توجه نظریهپردازان علم ترجمه، ارتباط عمیق بین فرهنگ و زبان است. بسیاری از مترجمان و نظریهپردازان برای ترجمۀ متون این دو را لازم و ملزوم یکدیگر میدانند. نمی‌توان انکار کرد که زبان بخش بزرگی از فرهنگ را تشکیل میدهد و تأثیر فرهنگ و زبان بر یکدیگر تأثیری متقابل است. در نظریۀ ذخایر فرهنگی ایون زوهر، زبان به عنوان یک ذخیرۀ فرهنگی به شمار میرود که خود متشکل از ریزفرهنگ‌هاست. وی با تکیه بر این نظریه از یک سو به بررسی تعامل بین فرهنگ‌های مختلف می‌پردازد و از سوی دیگر، تعامل بین فرهنگ و زبان را بررسی میکند. در حیطۀ ادبیات، داستان‌ها و رمانها را میتوان منابع غنی فرهنگ یک زبان معرفی کرد. از این رو، این مقاله می‌کوشد با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی بر مبنای نظریۀ ایون زوهر راهکارهای بومیسازی عناصر فرهنگی را در ترجمۀ عربی یکی از رمان‌های جمال میرصادقی با عنوان درازنای شب به کوشش احمد یوسف شتا بررسی کند. نتیجه این پژوهش نشان میدهد مترجم به دلیل وام‌گیری زبانی، مبادلات فرهنگی، اشتراکات مسائل اجتماعی، وحدت ادیان و تشابه آداب و رسوم مذهبی در بومیسازی عناصر فرهنگی از روش‌هایی چون تجزیه و تحلیل فرهنگی -اختلاط فرهنگی– اصلاح فرهنگی و تطبیق فرهنگی بهره جسته است. از این رمان در مجموع 829 عنصر فرهنگی استخراج شد. نتایج بررسی ترجمآ این عناصر فرهنگی نشان میدهد که دو راهکار انتقال عینی (45 درصد) و فرهنگزدایی (37 درصد) بیشترین بسامد را داشته‌اند. بسامد بالای این دو راهکار نشان‌دهنده عدم توجه نویسنده به بومیسازی عناصر فرهنگی و تلاش برای انتقال فرهنگ مبدأ به فرهنگ مقصد است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Investigating the Strategy of "Indigenization" in the Arabic Translation of the Cultural Elements of the Novel " Length of the Night" According to the Theory of "Cultural Resources of Zohar"
نویسندگان [English]
- Sayed Hasan Tabatabaee 1
- Habib Keshavarz 2
- Ali Zeighami 3
1 M.A. Student in Arabic Language and Literature, Semnan University, Semnan, Iran
2 Assistant Professor, Department of Arabic Language and Literature, Semnan University, Semnan, Iran
3 Associate Professor, Department of Arabic Language and Literature, Semnan University, Semnan, Iran
چکیده [English]
Abstract
A significant and intriguing subject for translation science theorists is the profound relationship between culture and language. Numerous translators and theorists regard these two as essential for text translation. Language constitutes a significant component of culture, and the interplay between culture and language is reciprocal. Even Zohar's concept of cultural reserves views language as a microculture-based cultural reserve. This theory examines, on one hand, the interaction among various cultures, and on the other hand, the interplay between culture and language. In literature, stories and novels serve as profound repositories of a language's culture. This article employs the descriptive-analytical method, grounded in Even Zohar's theory, to examine the localization solutions of cultural elements in the Arabic translation of Jamal Mirsadeghi's novel "Length of the Night" by Ahmed Yusuf Shatta. This study shows that the translator used methods like cultural analysis, cultural mixing, cultural reform, and cultural adaptation to make cultural elements more relevant to the target audience. These methods were influenced by language borrowing, cultural exchanges, shared social issues, religious unity, and similar religious practices. This text identified a total of 829 cultural components. The findings of the translation of these cultural elements indicate that the two strategies of objective transfer (45%) and deculturalization (37%) exhibited the highest prevalence. The frequent occurrence of these two solutions indicates the author's negligence in localizing cultural elements and in transferring the source culture to the target culture.
Introduction
Culture serves as a foundation for the development of sustainable social behaviors, the primary source for the establishment of values, identities, education, art, literature, and cultural distinctions. It is among the most utilized and intricate notions in the social and human sciences, encompassing a collection of ideas and values. It pertains to the requirements, habits, customs, knowledge, art, technology, thoughts, emotions, attitudes, actions, and other elements collectively shared by a group of individuals in specific contexts. The profound relationship between culture and language has long been a significant focus, particularly in the realm of translating cultural elements. Numerous translators and theorists regard this connection as essential for effective text translation. Language undeniably constitutes a significant aspect of culture, and culture and language exert reciprocal impact on one another. Language serves as a primary medium for humans to convey information, thoughts, and emotions. Languages have developed in many manners based on geographical location and temporal context. The variety and scope of languages, coupled with the necessity for comprehension, have prompted translation scholars to focus intently on this discipline. Language is a profound and intricate sign of culture and civilization that has captivated numerous philosophical perspectives. Language serves as a conduit for conveying thoughts, emotions, and experiences throughout society; it functions not merely as a social instrument but primarily as an intellectual and philosophical framework of considerable depth and scope. The abundance of languages and cultures today makes it impossible to know them all. To master a language thoroughly, one must comprehend and assimilate the culture of its speakers. Familiarity with many cultures enhances language acquisition by providing greater insight and fostering a better comprehension of words and terms. Furthermore, it serves a significant function in interpersonal communication. This is a context in which an individual may comprehend all languages and cultures through the application of translation techniques, wherein the translation of cultural components enhances the accessibility of the text for readers.
Translation is the process of transferring text from one language to another, serving as a communication bridge across diverse languages and cultures. Its primary objective is to convey thoughts across languages, acknowledging that each language possesses its structure, terminology, and cultural nuances. The technique is recognized as intricate and demanding, warranting careful consideration in translation. Certain concepts and terminology may pose challenges in translation owing to cultural and historical disparities among languages. Language and translation are fundamental components of human communication, significantly facilitating the exchange of knowledge, culture, and interaction among individuals and cultures. The translation of literary works across languages significantly contributes to the enhancement and evolution of the culture and language of other societies. However, this influence might also have some negative consequences. Among these detrimental effects, the proliferation of foreign lexicon in the target language might be noted. To address these issues, it is essential to develop solutions that enhance the quality of translation. The material should be comprehensible to the reader with minimal disruption and without the inclusion of foreign terminology. To this end, theorists like Ivir and Itamar Even-Zohar have suggested several alternatives, including enhancement, objective transfer, localization, elaboration, elimination, and deculturalization.
Research methodology
This research is conducted utilizing library sources and a descriptive-analytical methodology, grounded in Even Zohar's idea of cultural reserves. Thus, microcultures are initially detected in the source language. The localized translation of these microcultures in the target language is delineated, followed by the articulation of the most successful technique for the localization of cultural aspects, accompanied by justification.
Literature Review
Even Zohar's theory of cultural reserves hasn't been studied much, and the novel "Length of the Night" and its Arabic translation haven't been looked at from a cultural point of view either. Because of this, this topic is seen as new and different.
In her 2013 dissertation titled "Examination of Story Elements in Three Works by Jamal Mirsadeghi (Length of the Night, The Winds Herald the Change of Season, Ibrahim's Anxieties)," Masoumeh Nemati analyzes the narrative components and concludes that the author employs these story elements in his works. He employs authentic narratives in characterization and dialogue. All three novels exhibit a pyramidal structure (beginning-middle-end) and are permeated with hopelessness and melancholy. An analysis of three novels reveals that Mirsadeghi's writing style has evolved considerably, with Ibrahim's anxiety novel attaining a superior status in structural quality and literary artistry relative to the other two works.
Binazir Khajepour (2014) authored a thesis named "Zohar Cultural Reserves." This paper looks at the theory behind microcultures in translation and how they are used in the novel "My Uncle Napoleon" and its English translation. It does this by looking at microcultures in both the source and target languages and using the theory's translation strategies. This concludes that the translator's primary method for Iranian microcultures was initially deculturalization followed by localization. The paper "Theory of Zohar Cultural Reserves and Analysis of Translation Strategies of Microcultures" stems from this thesis. The research case about the novel "Napoleon's Uncle" in relation to the English translation was extracted and published in 2016.
The essay "Analysis of the Translation of Phonemes from Persian to Arabic: A Case Study of the Novel 'Length of the Night' by Jamal Mirsadeghi" by Khosro Jangharban and Ali Bashiri (1400) only analyzed the translation of phonemes from a linguistic perspective. The outcome of this investigation was the producer.
Conclusion
The novel encompasses cultural components such as lexicon, terminology, proverbs, and poetry. The novel's primary focus on religion has afforded the translator comprehensive authority over the narrative themes, due to the religious parallels between the two civilizations. The translator's expertise with Persian language and culture enhances the significance of the translation. In a dependable translation, the translator has employed terminology that, alongside eloquence, effectively conveys the semantic and cultural nuances of the microculture. Equivalents utilized in the target language serve as appropriate replacements. While the translator endeavors to revise the text to reflect the transitional and cultural significance of the words, he occasionally alters them to align with cultural elements. To achieve cultural amalgamation, he examines these elements, translates their meanings, and elucidates the cultural aspects of the translation. The translation appears lifeless and lacks literary structure. Although he has attempted to mitigate this problem with appropriate equations, the limitations of literal translation have nonetheless diminished its aesthetic appeal.
کلیدواژه‌ها [English]
- Even Zohar
- cultural reserves
- Jamal Mirsadeghi
- Length of the night
- Ahmad Yousef Shatta
1.مقدمه
فرهنگ، بستری برای به وجودآمدن رفتارهای پایدار اجتماعی و منبع اصلی برای شکل‌گیری ارزشها، هویت‌ها، آموزش و پرورش، هنر و ادبیات و تفاوت‌های فرهنگی است. از این رو، فرهنگ یک جامعه نقش مهمی در تعیین رفتارها، انتخاب‌ها و ایده‌های افراد دارد. آنچه در یک فرهنگ، محترم دانسته میشود، می‌تواند تأثیر زیادی بر رفتارها و نگرش‌های افراد داشته باشد.
فرهنگ یکی از مفاهیم پرکاربرد و پیچیده در علوم اجتماعی و انسانی است و به مجموعهای از اعتقادات، ارزشها، نیازها، عادات، آداب و رسوم، دانش، هنر، تکنولوژی، افکار، احساسات، نگرش‌ها، رفتارها و دیگر عناصری -که توسط یک گروه مردمی در حالتهای خاصی به اشتراک گذاشته میشوند- اطلاق می شود.
لارسن[1] فرهنگ را «مجموعـه اعتقـادات، نگـرش‌هـا، ارزش‌هـا و قـوانین مشترک بـین توده‌ای از مردم تعریف میکند» (لارسن، 1984: 431). ایتامار ایون زوهر[2] فرهنگ را مجموعه ابزار ادراکی تعریف میکند که زندگی اجتماعی را ممکن میسازد و در جای دیگر فرهنگ را سیستمی یکپارچه و مجموعهای ناهمگون از پارامترها معرفی میکند که انسان‌ها به کمک آنها زندگی‌شان را شکل میدهند (خواجه‌پور و همکاران، 1396: 2).
یکی از مباحث مهمی که از دیرباز تاکنون مورد توجه قرار گرفته است، ارتباط عمیق بین فرهنگ و زبان است که در زمینۀ ترجمۀ عناصر فرهنگی توجه ویژهای به آن شده است و بسیاری از مترجمان و نظریهپردازان برای ترجمۀ متون این دو را لازم و ملزوم یکدیگر میدانند. نمی‌توان انکار کرد که زبان بخش بزرگی از فرهنگ را تشکیل میدهد و فرهنگ و زبان بر یکدیگر تأثیری متقابل دارند.
بیش از یک قرن از توجه دانشمندان به مسئلۀ رابطۀ متقابل زبان و فرهنگ می‌گذرد. بسیاری از انسانشناسان، زبان را عنصری در حیطۀ فرهنگ میدانند و آن را دانشی تلقی می‌کنند که به طور اجتماعی کسب میشود و معتقدند ارتباط بین فرهنگ و زبان به گونه‌ای است که از یک سو انتقال فرهنگ در فراگیری زبانها نقشی جدی دارد و از سوی دیگر وجود گونه‌های زبانی تا حد زیادی به وجود فرهنگ‌ها وابسته است.
رابطۀ میان زبان و فرهنگ از دیرباز مورد توجه فلاسفه، جامعه‌شناسان و زبان‌شناسان بوده است (مرادی و رحمانی، ۱۳۹۵: 1). زبان یکی از ابزارهای اصلی ارتباط انسان‌هاست که از آن برای انتقال اطلاعات، افکار و احساسات استفاده می‌کنند. زبانها با توجه به مکان و زمان به اشکال مختلفی شکل گرفته‌اند. تنوع و گستردگی زبانها و نیاز به فهم آنها موجب شده است عالمان علم ترجمه توجه ویژهای به این حوزه داشته باشند.
زبان، یکی از رمـزآلودتریـن و پیچیـده‌تریـن نمادهای فرهنگ و تمـدن است که دیدگاه‌هـای فلسفـی بسیاری را به خود جلب کرده است. زبان به عنوان وسیله‌ای برای انتقال افکار، احساسات و تجربیات در جامعه، نه تنها یک ابزار اجتماعـی، بلکه عمـدتاً یک ساختـار فکـری و فلسفـی است که عمـق و وسعت بسیار زیادی دارد. زبان یکی از مهارتهایی است که به عنوان برترین پدیدة فرهنگی و تمدنی، ما را از سنت خارجی و اجتماع گویشوران آگاه میسازد. علاوه بر این، زبان مهمترین عامل انتقالدهندۀ فرهنگ و میراث گذشته است و نقش تعیین‌کننده‌ای در تبیین و ساماندهی افکار و اعتقادات افراد جامعه دارد که این عامل یکی از مؤلفه‌های اصلی تشکیل هویت، شخصیت و فرهنگ جوامع محسوب میشود (آذرشب و همایونی، 1394: 1).
تکثّر زبانها و تنوع فرهنگ‌ها در عصر جدید آشنایی کامل انسان را با تمامی آنها به امری محال تبدیل کرده است. برای یادگیری یک زبان به طور جامع وکامل باید فرهنگ مردمی را که به آن زبان صحبت می‌کنند هم فهمید و هم یاد گرفت، چراکه آشنایی با فرهنگ‌های مختلف به یادگیری زبان با بصیرت بیشتر یاری میرساند و درک عمیقتری نسبت به معنای کلمات و اصطلاحات پدید میآورد. همچنین در برقراری ارتباط با دیگران نقش مؤثری ایفا میکند. اینجاست که انسان با توسل به فن ترجمه می‌تواند تمامی زبانها و فرهنگ‌ها را بفهمد و ترجمۀ عناصر فرهنگی موجود در این زبانها موجب میشود ترجمه برای خوانندگان ملموستر شود.
ترجمه، فرآیند پیچیدهای است که در آن زبان و فرهنگ، رابطۀ تنگاتنگی با یکدیگر دارند و مترجم برای ترجمۀ متون -به ویژه متون ادبی- علاوه بر زبان باید به فرهنگ گویشوران در دو زبان مبدأ و مقصد نیز توجه داشته باشد (کشاورز، 1400: 3).
ترجمه، فرآیند تبدیل یک متن از یک زبان به زبان دیگر است و از آنجا که هر زبان دارای ساختار، اصطلاحات و فرهنگ خاص خود است که باید در ترجمه در نظر گرفته شود به عنوان یک فرآیند پیچیده و چالش‌برانگیز شناخته میشود. ترجمة برخی مفاهیم و اصطلاحات به دلیل وجود تفاوت‌های فرهنگی و تاریخی در زبانها ممکن است دشوار باشد. در کل، زبان و ترجمه به عنوان جنبه‌های مهمی از ارتباطات انسانی از اهمیت بسیاری برخوردارند و نقش مهمی در انتقال دانش، فرهنگ و ارتباطات بین افراد و جوامع دارند.
محمد عبدالسلام کفافی ترجمه را یکـی از عـوامل مهم در تشکیل نهضـت پژوهشهای ادبی تطبیقی برمیشمرد. وی معتقد است رواج ترجمـه موجب آگاهی ملتها از ادبیات بیگانۀ سایر ملتها میشود و شوق آشنایی بیشتر با ادبیات بیگانه را کـه به زبان ادبیات ملی ترجمه میشود، دو چندان میکند. این عمل موجب تشویق محققان و اقبال آنان به پـژوهش در ادبیـات سایر ملتها و مقایسه آن با ادبیات ملی میشود. امروزه مترجمان و نظریهپردازان علاوه بر ترجمۀ زبان، توجه ویژهای به ترجمۀ عناصر فرهنگی زبانها نشان میدهند. به نظر میرسد ترجمۀ عناصر فرهنگی به مراتب اهمیت بیشتری نسبت به ترجمۀ واژگان و جملات دارد (کفافی، 1382: 13).
ترجمه، پل ارتباطی است میان زبانها و فرهنگ‌های مختلف دنیا و وظیفۀ اصلی آن انتقال مفاهیم از زبانی به زبان دیگر است. بـرگردان آثـار ادبـی بیـن زبان‌های مختلف، نقـش بسیـار پـررنگـی در بهبـود و توسعـه فرهنگ و زبان جوامـع مختلف ایفـا میکند. همین برجستگی و اهمیت می‌تواند عواقب نامطلوبی روی آنها داشته باشد. از جمله این عواقب نامطلوب، میتوان به افزایش استفاده از واژه‌های بیگانه در زبان مقصد اشاره کرد. برای رفع این‌گونه مشکلات، نیاز است راهکارهایی ایجاد شوند که موجب ارتقای سطح ترجمه شوند؛ به گونه‌ای که با کمترین دخل و تصرف در متن و بدون استفاده از الفاظ و اصطلاحات بیگانه بتوان متن را برای خواننده قابل‌فهم کرد. برای این کار، نظریهپردازان راهکارهای مختلفی را از جمله: پیونـدفرهنگـی، وامگیـریفرهنگـی، ترجمـۀ ارتباطی، گرته‌برداری، بیگانه‌سازی و... ارائه کرده‌اند. یکی از راهکارهای ارائه شده توسط نظریهپردازان ترجمه، «بومیسازی واژگان» است.
پژوهش پیش رو بنا دارد راهکارهای بومیسازی عناصر فرهنگی را در ترجمۀ رمان درازنای شب بر اساس نظریۀ ذخایر فرهنگی ایتامار ایون زوهر بررسی کند. آنچه ضرورت انجام این تحقیق را فراهم میآورد در درجۀ نخست، شناساندن نظریۀ ذخایر فرهنگی ایون زوهر است که می‌تواند مورد استفاده پژوهشگران و تحلیلگران حوزآ مطالعات‌ادبی و فرهنگی قرار گیرد. همچنین، نقد و بررسی عناصر فرهنگی رمان درازنای شب می‌تواند برای مطالعات رشته‌هایی مانند جامعه‌شناسی و زبان‌شناسی مفید واقع شود.
مهمترین هدف پژوهش حاضر از نقد و بررسی رمان درازنای شب مشخص کردن ارزش فرهنگی اثر در مقابل ترجمۀ عربی آن است و نقد و بررسی آن بر اساس نظریۀ ذخایر فرهنگی می‌تواند میزان قرابت فرهنگی دو زبان را مشخص کند. در این مقاله به بررسی راهکارهای «بومیسازی» عناصر فرهنگی در برگردان عربی رمان درازنای شب بر اساس نظریۀ ذخایر فرهنگی ایون زوهر پرداخته‌ایم.
- روش پژوهش
این پژوهش بر مبنای منابع کتابخانه‌ای و به روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر نظریۀ ذخایر فرهنگی ایون زوهر انجام میشود؛ به این ترتیب که ابتدا ریزفرهنگها در زبان مبدأ مشخص میشود. سپس ترجمۀ بومیسازی شده این ریزفرهنگها در زبان مقصد مشخص شده و در نهایت بیشترین راهبردی که در بومیسازی عناصر فرهنگی جلوه بیشتری دارد با ذکر دلیل بیان میشود.
- سؤالات
در راستای هدف پژوهش سؤالات زیر مدنظر است:
- کدام یک از راهکارهای بومیسازی بازتاب بیشتری در ترجمۀ مورد نظر داشته است؟
- چه مسائلی در انتخاب راهبردهای ترجمۀ عناصر فرهنگی اثرگذار بوده است؟
- فرضیه‌ها
با بررسی کلی ترجمۀ رمان، مشخص می‌شودکه تمامی راهبردهای ششگانه مطرح در نظریه، کم و بیش در آن به چشم میخورد، اما دو راهبرد «انتقال عینی» (که غالباً به صورت ترجمۀ تحتاللفظی است) و «فرهنگزدایی» بیش از سایر راهبردها مشهود است. حتی در بومیسازی عناصر فرهنگی نیز ردپای ترجمة تحتاللفظی، توضیح و تفسیر به چشم میخورد و همین امر موجب شده است تا متن ترجمه در مقابل متن اصلی از لحاظ زیبایی‌شناختی و فرهنگی و انتقال حس و حال شخصیت‌های داستان از بار فرهنگی و محتوایی کمتری برخوردار شود.
ممکن است مترجم به دلیل سهولت دو راهبرد انتقال‌عینی و فرهنگزدایی نسبت به سایر راهبردها از آنها بیشتر بهره جسته است. به نظر میرسد مترجم با توجه به نوع متن و مشابهت‌های‌فرهنگی، دینی، مذهبی و اجتماعی بین زبان مبدأ و مقصد راهبردهای متناسب با ترجمه را انتخاب کرده است.
- پیشینۀ پژوهش
با توجه به اینکه هنوز پژوهشهای زیادی بر اساس نظریۀ ذخایر فرهنگی ایون زوهر انجام نشده همچنین هیچ‌گونه پژوهشی در رابطه با نقد و بررسی رمان درازنای شب و ترجمۀ عربی آن از منظر فرهنگی انجام نشده است موضوع بدیع و نوآور محسوب میشود.
معصومه نعمتی (1390) در پایان‌نامۀ خود با عنوان «بررسی عناصر داستان در سه اثر از جمال میرصادقی (درازنای شب، بادها خبر از تغییر فصل میدهند و اضطراب ابراهیم)» به بررسی عناصر داستان می‌پردازد و به این نتیجه میرسد که نویسنده در این آثار اصول عناصر داستان‌های رئالیستی را در شخصیت‌پردازی و گفت‌وگوها به‌کار گرفته است. هر سه رمان دارای ساختار هرمی (آغاز- میانه- پایان) است و فضای هر سه رمان فضایی سرشار از یأس و غم است. با بررسی سه رمان مشخص میشود شیوۀ نویسندگی میرصادقی به مرور زمان، پیشرفت چشمگیری داشته است؛ به گونه‌ای که رمان اضطراب ابراهیم از لحاظ کیفیت ساختاری و هنر نویسندگی نسبت به دو رمان دیگر جایگاه والایی دارد.
بی‌نظیر خواجه‌پور (1394) در پایان‌نامۀ خود با عنوان «نظریۀ ذخایر فرهنگی زوهر و بررسی راهبردهای ترجمه ریزفرهنگها: مورد پژوهشی رمان دایی‌جان ناپلئون در برابر ترجمۀ انگلیسی» پس از بررسی و تعیین ریزفرهنگها در دو زبان مبدأ و مقصد با تکیه بر راهبردهای ترجمۀ نظریۀ مطرح شده به این نتیجه میرسد که بیشترین راهبرد مترجم در قبال ریزفرهنگ‌های ایرانی ابتدا فرهنگزدایی و سپس بومیسازی بوده است. از این پایان‌نامه مقاله‌ای نیز با عنوان «نظریۀ ذخایر فرهنگی زوهر و بررسی راهبردهای ترجمۀ ریزفرهنگها: مورد پژوهشی رمان «دایی‌جان‌ناپلئون» در برابر ترجمۀ انگلیسی» استخراج شده و در سال 1396 به چاپ رسیده است.
مقالۀ «واکاوی ترجمۀ صوت‌واژه‌ها از فارسی به عربی (بررسی موردی ترجمۀ رمان درازنای شب از جمال میرصادقی)» به کوشش خسرو جانقربان و علی بشیری (1400) فقط به بررسی ترجمۀ صوت‌واژه‌ها از نظر زبان‌شناختی پرداخته است. حاصل این پژوهش این بود که مترجم در بیشتر موارد، ترجمۀ صحیحی از صوت‌واژه‌ها ارائه داده و توانسته است دلالت‌های آنها را با توجه به بافت و سیاقی که داشته‌اند به طور کامل به زبان مقصد انتقال دهد؛ هر چند تا اندازه‌ای راه را به خطا رفته و در انتقال ترجمه صحیح وامانده است.
سیده مائده هاشمی (1400) در پایان‌نامۀ خود با عنوان «بررسی روایت در رمان درازنای شب از جمال میرصادقی» با استفاده از نظریۀ «ژرار ژنت»[3] تنها به بررسی ساختار متن می‌پردازد و آن را از جهت نظم و ترتیب -تداوم روایت- تکرار یا بسامد -آوا یا لحن و حالت یا وجه تحلیل میکند.
مسعود فروزنده و همکاران (1391) در مقالۀ خود با عنوان «بررسی شکاف نسلی به عنوان اصلی واقع‌گرایانه در رمان درازنای شب اثر جمال میرصادقی» به بررسی موضوع داستان پرداخته و به این نتیجه رسیده‌اند که در این رمان تقابل نسل جدید و جوان در برابر نسل بالغ و سنتی به وضوح به چشم میخورد و انقطاع دو نسل که همان عدم اشتراک میان تفکرات پدران و مادران با فرزندان است به خوبی در آن مشهود است و نشان داده است که چگونه «انقطاع نسلی» می‌تواند نسل جدید را در برابر نسل قبلی به شورش وادارد و موجب شکاف نسلی شود.
پریسا گلیاری و همکاران (1400) در مقالۀ خود با عنوان «تحلیل گلدمنی قهرمان مسأله‌دار در آثار جمال میرصادقی (درازنای شب و کلاغ‌ها و آدم‌ها)» تنها به تحلیل شخصیت و وضعیت قهرمان مسئله‌دار قصه می‌پردازد و به این نتیجه میرسد که قهرمان -در هر دو رمان- شخصیت مشکل‌داری است که بنا به ویژگی‌هایی چون فردیت، پیروی از ارزش‌های راستین، مخالفت با اجتماع و درحاشیه بودن، شاهد تباهی ارزش‌های راستین در جامعه است و سرانجام ادامه یافتن همین مسیر، مرگ وی را در مقام انسانی مسئله‌دار رقم می‌زند.
با وجود پژوهش‌هایی که روی رمان درازنای شب انجام شده است، هیچ‌کدام به بررسی تطبیقی از نظر فرهنگی با ترجمۀ عربی آن نپرداخته است و پژوهش حاضر نخستین پژوهشی است که به نقد و بررسی عناصر فرهنگی رمان در دو زبان فارسی و عربی می‌پردازد.
- مبانی نظری
در تمامی زبانها مفاهیم و مضامینی وجود دارد که به علت دارا بودن بار فرهنگی، ترجمه را با مشکلاتی مواجه میسازد. از این رو، نظریهپردازان زیادی در زمینۀ علم ترجمه همچون ایویر[4] و ایون زوهر، شیوه‌های متعددی را برای ترجمه این مفاهیم فرهنگی معرفی کرده‌اند. مهمترین راهکارهای ارائه شده توسط صاحبنظران عبارتند از: 1- به‌کارگیری واژگان قرضی، 2- ترجمۀ تحتاللفظی، 3- دگرنویسی یا بیان دوبارۀ اطلاعات معنایی، 4- جایگزینی فرهنگی، 5- معادل فرهنگی و 6- حذف عنصر فرهنگی. عناصر فرهنگی از مهمترین مباحث مطرح شده در مطالعات ترجمه به‌شمارمی‌روند و بسیاری از نظریهپردازان توجه ویژهای به آن داشته‌اند. پژوهشگران حوزه مطالعات ترجمه برای تقریب دو فرهنگ یا دو زبان مختلف در مورد یک واقعیت بیرونی، روش‌های گوناگونی بـرای ترجمـۀ عناصر فرهنگی پیشنهاد داده‌اند.
براساس نظر ساندور هروی[5] و ایان هگینـز[6] (1992) از جمله روش‌هـای پیشنهاد شده برای ترجمۀ عناصر فرهنگـی میتوان به 1- پیونـد فرهنگـی، 2–وام‌گیـری فرهنگـی، 3- ترجمـۀ ارتباطی، 4– گرته‌برداری و 5- بیگانه‌سازی اشاره کرد.
برای ترجمۀ عناصر فرهنگی، افراد دیگری روش‌های مشابه دیگری نیز ارائه داده‌اند؛ مانند: چسـترمن[7]، پدرسن[8] که تفاوت اصلی آنها در طبقه‌بندی روشها و مدلها در این نوع مطالعـات «بـر نـوع تأکیدی است که هر کدام از آنها بر واحد اصـلی زبـان در ترجمـه دارنـد» (علیـزاده ، 1389: 57 ) .
از مهمترین نظریه‌های ترجمه میتوان به نظریه ترجمۀ اسکوپوس[9]، نیومارک[10]، کتفورد[11]، هالیدی[12]، چامسکی[13] ، لادمیرال[14]، گارسس[15]، ایویر و ایون زوهر اشاره کرد که برخی از این نظریه‌ها با گذشت زمان دستخوش تغییر شده‌اند و نظریات بکر و بدیع دیگری جای آنها را گرفته است.
6-1. ایون زوهر و نظریۀ ذخایر فرهنگی
ایون زوهر، نظریه‌پردازی است که در زمینۀ زبان‌شناسی و ادبیات فعالیت میکند. نظریۀ ذخایر فرهنگی ایون زوهر از یک سو به بررسی تعامل بین فرهنگ‌های مختلف می‌پردازد و از سوی دیگر، تعامل بین فرهنگ و زبان را بررسی میکند. این نظریه، زبان را به مثابه یک ذخیرۀ فرهنگی در نظر گرفته که خود، ترکیبی از فرهنگ‌های دیگر (ریزفرهنگها) است و ترجمه را فرآیندی می‌داند که این ذخایر را از یک فرهنگ به فرهنگ دیگرمنتقل میکند. بنابراین، از ترجمه به عنوان فرآیندی تعاملی بین فرهنگ‌های مختلف یاد میکند.
نظریۀ «سیستم فرهنگی چندگانه یا Cultural Polysystem از نظریات اصلی و مهم ایون زوهر است که در سال‌های ۱۹۷۸ و ۱۹۹۰ معرفی شد. این نظریه به بررسی فعالیت‌های فرهنگی در یک جامعه و تأثیر آنها بر یکدیگر می‌پردازد. به طور خلاصه، نظریۀ «سیستم فرهنگی چندگانه» بر این اصل تمرکز دارد که در یک جامعه، مجموعهای از ریزفرهنگها وجود دارند که با یکدیگر در تعامل هستند. این ریزفرهنگها می‌توانند شامل ادبیات، هنر، موسیقی، سینما و... باشند. هر ریزفرهنگ دارای خصوصیات منحصر به فردی است و قوانین و ارزش‌های خاص خود را دنبال میکند.
ایون زوهر هنگام توضیح نظریۀ ذخایر فرهنگی به مدل شش وجهی یاکوبسن[16] اشاره دارد و مدلی برای پدیدۀ فرهنگی ارائه میدهد. وی با الهام گرفتن از مدل زبانی یاکوبسن طرح کلی برای بروز هر پدیدۀ فرهنگی ارائه میدهد. از آنجا که یاکوبسن زبان‌شناس است و به «معنا» و «ساختار درونی» پیام علاقۀ بیشتری دارد با این حال روی شکاف بین مکتب‌های «فرآیند» و «معنا» پل می‌زند. الگوی دوگانۀ وی با تعریف عوامل ششگانه شکل‌دهندۀ ارتباط آغاز میشود. سپس کارکردهایی را برمیشمرد که این عمل ارتباطی برای هر عاملی به شمار میرود. فرستنده (Addresser) برای گیرنده (Addresses) یک پیام (Message) می‌فرستد. پیام به چیزی جز خودش اشاره دارد: بافت (context) عامل بعدی، تماس (Contact) است؛ یعنی مجرای فیزیکی و ارتباطات روانشناختی بین فرستنده و گیرنده. عامل دیگر رمز (Code) است؛ یک نظام معنایی که پیام از آن ساخته میشود (خواجه‌پور و همکاران، 1396: 4).
در مدل پیشنهادی ایون زوهر روابط به این صورت است که مصرف‌کننده، محصولات تولیدی توسط تولیدکننده را مصرف میکند، اما برای اینکه این محصول، تولید و آماده مصرف شود، ذخایر مشترکی باید وجود داشته باشد که قابل استفاده بودن آن از طرفی توسط نهاد و از طرف دیگر، توسط بازاری که چنین محصولی به آنجا منتقل میشود، محدود، تعیین یا کنترل شده باشد (ایون زوهر، ۱۹۹۷: 18 ).
از نظر ایون زوهر، فرهنگ هم به عنوان یک سیستم بررسی میشود و مدلی که او برای بروز پدیدۀ فرهنگی ارائه میدهد در واقع نشان‌دهنده همان اجزا و روابط درون سیستم فرهنگ است. عامل ذخایر سیستم، بخشی از مدل پدیدۀ فرهنگی و بالطبع بخشی از سیستم فرهنگ است. اگر سیستم زبان را در نظر بگیریم ذخایر زبان از ریز اجزایی مثل «morpheme» یا «lexeme» تشکیل شده است، اما برای سیستم فرهنگ، ریز فرهنگ‌ها با این شفافیت قابل تشخیص نخواهند بود و مرزهای واضحی نخواهند داشت (خواجه‌پور و همکاران، 1396: 4).
از بین نظریات فرهنگی ترجمه، نظریۀ ذخایر فرهنگی، ایون زوهر که نسبت به سایر نظریه‌ها نظریه‌ای بکر و بدیع و جامع‌تر به‌شمار میرود، مبنای این کار قرار گرفته است و رمان درازنای شب، اثر جمال میرصادقی (تولد: 1312) که در سال 1349 در 237 صفحه توسط انتشارات کتاب زمان به چاپ رسیده است در مقابل ترجمۀ عربی آن با عنوان «طول اللیل» به کوشش احمد یوسف شتا (وفات: 2018) در سال 1999 توسط انتشارات المجلس الأعلی للثقافة در 368 صفحه به چاپ رسیده است به عنوان نمونه انتخاب شده است. از آنجا که رمانها منابع غنی فرهنگ در ادبیات به شمار میروند، رمان درازنای شب به دلیل دارا بودن عناصر فراوان فرهنگی و مذهبی، نمونه مناسبی برای این کار به شمار میرود. برای این کار ابتدا ریز فرهنگ‌ها را در متن مبدأ به همراه ترجمه‌شان در متن مقصد استخراج می‌کنیم و با استفاده از نظریۀ ذخایر فرهنگی مشخص می‌کنیم کدام یک از راهبردهای نظریه، جلوه بیشتری در متن ترجمه دارد؟ سپس به بررسی میزان نمود هر کدام از راهبردها در ترجمه می‌پردازیم و در انتها بیشترین راهبردی که در ترجمه وجود دارد را با ذکر دلیل بیان می‌کنیم. زوهر، ریزفرهنگها را به دو بخش کلی مادی و نشانه‌شناختی تقسیم میکند. سپس برای هرکدام تقسیم‌بندی‌های دیگری انجام میدهد که در ادامه به آن اشاره می‌کنیم:
6-1-1. ریزفرهنگها
- اقلام مادی: 1- گونه‌های گیاهی (بوته- درخت- گل)، 2- پوشش (لباس- پارچه)، 3- وسایل (ساز- ظروف- عمومی- مذهبی- پارچه) و 4- خوراک (غذا- نوشیدنی- مصرفی- میوه).
- نشانه‌شناختی: 1-آداب (احترام- احوالپرسی- آداب اجتماعی- آداب دینی- ازدواج- پذیرایی- ترحیم- تعارف- خوردن)، 2- ادبیات (اشارات ادبی- ریتم آوازی و شعری- مفاهیم ادبی)، 3- اسامی خاص (دبی مانند: آثار، شخصیت داستانی، مؤلف) تاریخی- (غرافیایی مانند: شهر، خیابان، کشور- (ناطق طبیعی مانند: رود، جنگل، کوه، بیابان، دریا)– عمومی– مذهبی، 4-چیدمان ذهنی (تفکرات– خرافات– باورها - اعتقادات)، 5- قالب‌های ثابت زبان (اصطلاح– تحسین– تهدید– فحش– خطاب– دعا– دلسوزی– علاقه– قسم- نفرین)، 6- واحدهای اندازه‌گیری (واحد پول– تعداد– تقویم– مسافت - وزن)، 7- مکان (تاریخی– عمومی– خصوصی- مذهبی)، 8- لقب (اجتماعی- ادبی- تاریخی - مذهبی)، 9- مذهب (عقاید مذهبی- اشارات مذهبی)، 10- رویداد (ایرانی- اسلامی)، 11- آوا محوری، 12- آواهای معنایی، 13- حوادث تاریخی، 14- روابط، 15- مشاغل و 16- موسیقی.
6-2. بررسی و تحلیل
راهبردهایی که زوهر در نظریۀ ذخایر فرهنگی خود برای ترجمۀ عناصر فرهنگی ارائه میدهد، شامل 1- انتقال عینی، 2- افزایش، 3- بومیسازی، 4- حذف، 5- تفصیل و 6- فرهنگزدایی است. در ادامه نگارندگان می‌کوشند بر اساس راهبردهای ششگانه ترجمه در نظریۀ ذخایر فرهنگی ایون زوهر، ترجمه یوسف احمد شتا از رمان درازنای شب را بررسی و تحلیل کنند.
6-2-2. انتقال‌عینی
در راهبرد انتقال عینی هر ریزفرهنگ از زبان مبدأ عیناً استقراض میشود و بدون دستکاری و تحریف رونویسی میشود. ایون زوهر، آوانویسی، ترجمۀ تحتاللفظی و گرته‌برداری را ذیل انتقال عینی برمیشمرد (خواجه‌پور و همکاران، 1396: 17). بررسی ترجمۀ درازنای شب نشان میدهد راهبرد انتقال عینی از بسامد بسیاری برخوردار است و 374 نمونه از انتقال عینی در ترجمه راه یافته است که در جدول (1) به تعدادی از آنها اشاره شده است:
1-1-2-6. اسامی خاص
برخی از کلماتی که از طریق انتقال‌عینی ترجمه شده‌اند، اسامی خاص هستند که جز از طریق راهبرد انتقال‌عینی نمی‌توان راهبرد دیگری برای ترجمۀ آنها در نظر گرفت. برای نمونه میتوان به موارد ارائه شده در جدول (1) اشاره کرد.
جدول 1. ترجمه اسامی خاص
|
عنصر فرهنگی زبان مبدأ |
شماره صفحه |
عنصر فرهنگی زبان مقصد |
شماره صفحه |
|
منوچهر |
5 |
منوچهر |
25 |
|
ذوالجناح |
10 |
ذی‌الجناح |
32 |
|
فورد |
5 |
فورد |
25 |
6-1-2-2. واژگان مشترک
زبان عربی یکی از زبان‌هایی است که اشتراکات فرهنگی و مذهبی بسیاری با زبان فارسی دارد. این زبان به عنوان زبان دین اسلام از اهمیت ویژهای در جهان اسلامی برخوردار است و بسیاری از مردم از این زبان به عنوان زبان دینی و فرهنگی استفاده می‌کنند. به طور کلی، از دیرباز تاکنون تأثیرات متقابل زبان فارسی و عربی به گونه‌های مختلفی از ادبیات و شعر تا لغت و ساختار زبانی، ادبیات و هنر، فرهنگ و تاریخ آشکار شده است و این تأثیرات همچنان ادامه دارد. در ترجمۀ مورد بررسی، برخی واژگان به سبب استعمال در دو زبان به شکل واحد به کار رفته‌اند. در جدول (2) به چند نمونه اشاره میشود.
جدول 2. ترجمه واژگان مشترک بین دو زبان
|
عنصر فرهنگی زبان مبدأ |
شماره صفحه |
عنصر فرهنگی زبان مقصد |
شماره صفحه |
|
زنار |
221 |
زناراً |
345 |
|
سینما |
34 |
السینما |
68 |
|
لحاف |
225 |
اللحاف |
351 |
6-2-2. افزایش
افزایش شامل انتقال عینی به علاوه افزایش یک یا دو کلمه کوتاه است. در این شیوه، مترجم ریزفرهنگ را که به صورت کلمه یا عبارت و جمله است ابتدا عیناً انتقال میدهد سپس برای روشن‌کردن نسبی مفهوم آن برای خوانندۀ بیگانه یک یا دو کلمه به آن می‌افزاید. در بررسی ترجمۀ درازنای شب، 12 مورد افزایش به چشم میخورد که در مقایسه با مجموع عناصر فرهنگی از بسامد کمتری برخوردار است. به عنوان نمونه در جدول (3) به تعدادی از آنها اشاره میشود:
جدول 3. راهبرد افزایش
|
عنصر فرهنگی زبان مبدأ |
شماره صفحه |
عنصر فرهنگی زبان مقصد |
شماره صفحه |
|
دیپلم |
142 |
شهادة الثانویة العامة |
229 |
|
قمه زنی رسم بربریت است |
22 |
الضرب بالسیف یوم عاشوراء وحشیة |
50 |
|
ناظم |
34 |
مشرف المدرسة |
69 |
6-2-3. حذف
مواردی وجود دارد که مترجم در شرایطی قرار می‌گیرد که مجبور به حذف بخشی از متن اعم از واژگان، عبارات و جملات میشود. معمولاً حذف عناصر فرهنگی زمانی جایز است که مترجم موارد محذوف را برای مخاطب خود واضح، تکراری و خسته‌کننده تشخیص دهد یا عنصر فرهنگی برای مترجم یا مخاطب نامفهوم باشد. این بررسی نشان میدهد که مترجم 21 مورد از عناصر فرهنگی زبان مبدأ را حذف کرده است. این حذفیات در زمینه‌های بازی‌ها، مناطق جغرافیایی، ضربالمثلها، کنایات، آوامحوری، ریتم شعری، اصطلاحات، توهین و القاب اجتماعی صورت گرفته است. حذف اشارات ادبی و آوامحوری بیشترین بسامد را دارد. به نظر میرسد مترجم به علت عدم درک اشارات ادبی و یا به علت دانش کم مترجم نسبت به زبان مبدأ نتوانسته است معادل مناسبی برای موارد محذوف بیابد. در جدول (4) به چند مورد از آنها اشاره میشود.
جدول 4. راهبرد حذف
|
عنصر فرهنگی زبان مبدأ |
شماره صفحه |
عنصر فرهنگی زبان مقصد |
نوع ریزفرهنگ |
شماره صفحه |
|
دولاب[17]: (بدون آنکه متوجه بشود با دسته‌ای سر از دولاب درآورده بود و توی مسجدی ناهار خورده بود) |
9 |
ترجمه نشده است (دونَ أن ینتبهَ اختلط بجماعةٍ أخری وتناول الغداءَ فی أحدی[18] المساجد) |
اسم خاص– منطقه جغرافیایی |
31 |
ادامه جدول 4.
|
عنصر فرهنگی زبان مبدأ |
شماره صفحه |
عنصر فرهنگی زبان مقصد |
نوع ریزفرهنگ |
شماره صفحه |
|
اکر دوکر[19]: (توی حیاط خواهرهایش با دختر همسایه اکر دوکر بازی می کردند) |
15 |
ترجمه نشده است (أخَواته یَلعبنَ مَعَ إبنة الجیران فی فناء الدار) |
اسم خاص - بازی |
39 |
|
غلام خانه زاد: (مگر من غلام خانه زاد شمام) |
234 |
ترجمه نشده است (...........) |
توهین |
364 |
|
چپه |
103 |
|
لقب |
172 |
|
هی هی جبلی قم قم |
222 |
|
اصطلاح |
346 |
|
که هر چه پیش تو سهل است، سهل پنداری |
217 |
|
ریتم شعری |
339 |
|
جز جز |
46 |
|
آوامحوری |
87 |
|
دسته گلی به آب میدهد |
222 |
|
اشارات ادبی - ضرب المثل |
346 |
|
پدر صاحب بچه‌اش در نیاید |
27 |
|
اشارات ادبی - کنایه |
57 |
6-2-4. تفصیل
گاهی مترجم به برخی از ریزفرهنگها که در متن مبدأ آمده‌اند، توضیحاتی اضافه میکند. این شیوه در ابتدا کمی مشابه راهبرد افزایش به نظر میرسد. مترجم در هر دو راهبرد سعی دارد اطلاعات نهفته در ریزفرهنگ را که فقط برای خوانندۀ زبان مبدأ قابل درک است به شکلی بیان کند که خوانندۀ زبان مقصد نیز آن را درک کند. یوسف شتا در ترجمۀ خود از درازنای شب در 28 مورد از روش تفصیل عناصر فرهنگی استفاده کرده است که شامل مواردی مانند اشارات ادبی، اشارات مذهبی، آداب مذهبی، پوشش، اعتقادات، باورها، ریتم آوازی، ریتم شعری، شغل، تحقیر و توهین است. در جدول (5) به تعدادی از آنها اشاره می شود.
جدول 5. راهبرد تفصیل
|
عنصر فرهنگی زبان مبدأ |
شماره صفحه |
نوع ریزفرهنگ |
عنصر فرهنگی زبان مقصد |
شماره صفحه |
|
به هم می‌بافید |
109 |
اشارات ادبی |
تنسجونه من وحی خیالکم |
181 |
|
زنجیرزن‌ها |
31 |
اشارات مذهبی |
الضاربون أنفسهم بالسلاسل |
64 |
|
سینه می‌زدند |
7 |
آداب مذهبی |
کانوا یدقون علی صدورهم |
28 |
|
رکابی |
201 |
پوشش |
قمیص داخلی زیتی |
314 |
|
امامزاده‌ها |
144 |
اعتقادات |
مراقد[20] سادة أهل البیت |
232 |
|
قمه‌زنی رسم بربریت است |
22 |
باورها |
الضرب بالسیف یوم عاشوراء وحشیة |
50 |
|
تو محتشمی بر من دل ریش نگر |
21 |
ریتم شعری |
أنت المعز ذوالجلال والإکرام فانظر إلیَّ أنا جریح القلب |
49 |
|
آق علی نگهدار یک قرانی را ورش دار |
184 |
ریتم آوازی |
خذ بالک من النشالین معاک ریال واحد حافظ علیه |
290 |
|
قمار خانه‌دار |
30 |
شغل |
کان عنده بیت القمار |
62 |
|
بی دست و پا |
146 |
تحقیر |
لایقوی علی شیء منقاداً |
235 |
|
اسهالی |
231 |
توهین |
المصاب بإسهال دائم |
359 |
6-2-5. فرهنگزدایی
در راهبرد فرهنگزدایی، مترجم بار فرهنگی موجود در ریزفرهنگ را از بین برده و صرفاً فحوای کلی آن ریزفرهنگ را ترجمه میکند. راهبرد فرهنگزدایی در ترجمه به مترجم کمک میکند تا مسئلۀ مهمی که در تبادل بین فرهنگ‌ها وجود دارد؛ یعنی همخوانی و تفاوت فرهنگی را در نظر بگیرد و ترجمه‌ای ارائه دهد که همسو با فرهنگ مقصد باشد. در بررسی برگردان رمان درازنای شب حدود 311 مورد فرهنگزدایی ملاحظه شد که در ریزفرهنگ‌های ضرب‌المثل، کنایه، آداب مذهبی، اشارات مذهبی، تشبیه، آداب ازدواج، آوامحوری، پوشش، اعتقادات، ریتم شعری، شغل، اصطلاح، تحسین، تحذیر، تحقیر، توهین، تهدید، فحش، اسامی خاص، دعا، دلسوزی، نفرین، مکان و وسایل اتفاق افتاده است. کنایات با 221 مورد بیشترین بسامد و اسامی خاص با 1 مورد کمترین بسامد را داشته‌اند. در جدول (6) به چند نمونه از این موارد اشاره میشود.
جدول 6. راهبرد فرهنگزدایی
|
عنصر فرهنگی زبان مبدأ |
شماره صفحه |
عنصر فرهنگی زبان مقصد |
شماره صفحه |
|
تازه شاشتـان کف کرده |
23 |
فقد بلغتم أخیراً سن الرجولة |
52 |
|
تر و خشکتان کنم |
15 |
أقوم بکل العمل |
41 |
|
با باباش زده به هم |
53 |
لقد تخاصم مع أبیه |
98 |
|
چه کاسه‌ای زیر نیم کاسه‌ات است ؟ |
16 |
ماذا تخفی من خداع |
41 |
|
خرت از پل بگذرد |
72 |
تنتهی مصلحتک |
126 |
|
فرستادمش پی نخود سیاه |
83 |
تخلصت منها |
143 |
|
اینقدر پیله نکن |
16 |
لاتعاندنی إلی هذا الحد |
41 |
|
با دمش گردو می‌شکند |
183 |
هو فرح جداً |
290 |
6-2-6. بومیسازی
بومیسازی به معنای اقتباس متن از زبان مبدأ و معادل‌سازی آن به زبان مقصد با توجه به فرهنگ، سنت و قوانین زبان مقصد است. ترجمۀ یک اثر یا فرهنگ به زبان یا فرهنگ دیگر با استفاده از واژه‌ها و عبارت‌های زبان هدف را اصطلاحاً بومیسازی می‌گویند که مطابق با معنی عناصر فرهنگی در متن اصلی انجام میشود. بومیسازی از مهمترین راهبردهای عمده در مطالعات ترجمه است که همواره مورد عنایت دانشمندان و صاحبنظران این حوزه بوده است. در برخی موارد، مترجم نمونه مشابهی از ریزفرهنگ زبان مبدأ را در زبان مقصد پیدا میکند و آن را جایگزین ریزفرهنگ اصلی کرده و به حذف ریزفرهنگ زبان مبدأ می‌پردازد.
راهبرد بومیسازی در ترجمۀ عناصر فرهنگی به معنای تطبیق عناصر فرهنگی یک زبان و فرهنگ خاص با زبان و فرهنگ هدف است. در واقع، بومیسازی؛ یعنی انتقال مفاهیم و تجربه‌های فرهنگی از یک زبان و فرهنگ به زبان و فرهنگ دیگر به گونه‌ای که آن را برای مخاطبان هدف در زبان جدید قابل فهم و قابل ارتباط سازد. در فرآیند بومیسازی، مترجم می‌کوشد عناصر فرهنگی مانند لغات، اصطلاحات، نمادها، مفاهیم فرهنگی و ارزش‌های داخلی را به نحوی ترجمه کند که مخاطبان هدف بتوانند آنها را بدون دشواری فهمیده و درک کنند. بعضی از راهکارهای بومیسازی عبارتند از:
6-6-2-1. ترجمۀ قابل اطمینان
ترجمه باید تا حد امکان قابل اعتماد و قابل اعتنا و وفادار به متن باشد و از دقت و رعایت معنی واژگان فرهنگی و ارزش‌های مرتبط برخوردار باشد.
رمان درازنای شب شامل بیش از 829 عنصر فرهنگی است که 83 مورد از آنها از طریق راهبرد بومیسازی برگردان شده است. در ادامه به چند مورد اشاره میشود که با جست‌وجو در فرهنگ لغت‌ها مشخص شد که ترجمۀ صحیحی ارائه شده است. به عنوان مثال، برای واژۀ «پا در میانی» که مترجم آن را «یتوسط» ترجمه کردهاست در فرهنگ لغت المنجد نیز برای آن چنین معنایی آمده است: «حَسَنَ- یَحسُنُ: نیکو شد» (المنجد، ذیل حسن)، «فَسَدَ– یَفسِدُ: گندید» (المنجد، ذیل فسد) ، «تَوَسَّطَ بَینَهُم: در میان آن قوم واسطه شد» (المنجد، ذیل وسط)
جدول 7. ترجمه قابل اطمینان
|
عنصر فرهنگی زبان مبدأ |
شماره صفحه |
عنصر فرهنگی زبان مقصد |
شماره صفحه |
|
خلق خوشی داشت |
23 |
تحسّن مزاجه |
52 |
|
بو که نمی‌گیرد |
26 |
إنه لایفسد |
56 |
|
پا در میانی کند |
26 |
لیتوسط |
56 |
6-6-2-2. جایگزینی مناسب
در مواردی که مفهوم یا عبارت فرهنگی برای مخاطبان هدف قابل فهم نیست، ترجمه باید مناسب و قابل درک باشد و میتوان از یک عنصر فرهنگی یا عبارت مشابه و یا نقل قول محلی در زبان مقصد استفاده‌کرد. در جدول (8) نمونههایی از این موارد آمده است که مترجم با تغییر واژگان و ایراد معادل مناسب در زبان مقصد آن را برای مخاطب خود محسوس نموده است:
جدول 8. راهبرد جایگزینی
|
عنصر فرهنگی زبان مبدأ |
شماره صفحه |
عنصر فرهنگی زبان مقصد |
شماره صفحه |
|
پرقیچی ها |
26 |
أتباعهم |
57 |
|
لُنگ |
25 |
المنشفة |
55 |
|
دکانها |
14 |
الحوانیت |
39 |
6-6-2-3. تازهسازی متن
در برخی موارد، مترجم ممکن است نیاز به تغییر و تازهسازی برخی جزئیات فرهنگی داشته باشد تا مفهوم برای مخاطبان هدف واضح و قابل فهم باشد. این امر ممکن است به دلیل اختلاف زبان و فرهنگ مقصد و مبدأ انجام شود. در جدول (9) چند نمونه از اصطلاحات رایج در زبان مبدأ آمده است که در زبان مقصد به این شکل به کار نمی‌روند:
جدول 9. راهبرد تازهسازی متن
|
عنصر فرهنگی زبان مبدأ |
شماره صفحه |
عنصر فرهنگی زبان مقصد |
شماره صفحه |
|
غصه ام می‌گیرد |
55 |
ما أثقل علی نفسی |
101 |
|
از این حرفها نداریم |
57 |
لا توجد هذه الأمور بیننا |
104 |
|
بچه پس می‌اندازند |
63 |
یتناسلون |
113 |
6-6-2-4. توجه به معنی انتقالی و فرهنگی
از مهمترین ویژگیهای یک ترجمه قابل اعتماد توجه به عناصر فرهنگی مبدأ و رعایت امانت در ترجمه است. ترجمه باید به تأثیرات فرهنگی و اجتماعی عناصر مورد ترجمه توجه و سعی کند که این درک و مفهوم در فرهنگ جدید نیز منتقل شود. در جدول (10) نمونه هایی از این موارد آمده است.
جدول 10. توجه به معنی انتقالی و فرهنگی
|
عنصر فرهنگی زبان مبدأ |
شماره صفحه |
عنصر فرهنگی زبان مقصد |
شماره صفحه |
|
مِی بزنیم |
68 |
نَشرِبُ ونَتَسامَر |
119 |
|
لنترانی بارم میکند |
72 |
یَصُبُّ عَلَیَّ اللَّعَنات |
126 |
|
خوشی زده زیر دلش |
71 |
ضایَقَتهُ السَّعادَة |
124 |
6-2-7. بومیسازی
بومیسازی در ترجمۀ عناصر فرهنگی الزاماً یک فرآیند یک طرفه نیست. چرا که بیان مفهوم و تبیین فرهنگ هدف، درک و هماهنگی بین مترجم و مخاطبان هدف را می‌طلبد. همچنین، حساسیت‌ها و تفاوت‌های فرهنگی بین زبانها را نیز باید در نظر گرفت و در ترجمه منعکس کرد. مترجم با تبدیل این عناصر فرهنگی و استفاده از اصطلاحات رایج در زبان مقصد موجب شده است خواننده درک بهتری از محتوا و مفهوم درونی متن پیدا کند. این کار باعث میشود تا مخاطب با متن اصلی ارتباط بهتر و بیشتری برقرار کند.
جدول 11. راهبرد بومیسازی
|
عنصر فرهنگی زبان مبدأ |
شماره صفحه |
عنصر فرهنگی زبان مقصد |
شماره صفحه |
|
نه بابا |
12 |
لا ... یا بُنَیَّ |
36 |
|
همیشه آن را به رخش می‌کشید |
18 |
کانَ یَمُنُّ علیها دائماَ |
44 |
|
کجا را گرفته ام ؟ |
17 |
ماذا جنیت؟ |
43 |
6-7-2-1. تطبیق فرهنگی
روش تطبیق فرهنگی شامل ترجمۀ عناصر فرهنگی به گونه‌ای است که با فرهنگ مقصد سازگار باشد. این روش معمولاً در ترجمۀ متون ادبی و شعر استفاده میشود. جدول شماره 12:
جدول 12. تطبیق فرهنگی
|
عنصر فرهنگی زبان مبدأ |
شماره صفحه |
عنصر فرهنگی زبان مقصد |
شماره صفحه |
|
چه کاسه ای زیر نیم کاسه ات است؟ |
16 |
ماذا تخفی من خداع؟ |
41 |
|
دستم می‌اندازی؟ |
12 |
تجرّنی فی الکلام؟ |
36 |
|
برو بابا |
10 |
رُح لِحالِکَ یا بُنَیَّ! |
33 |
6-7-2-2. اصلاح فرهنگی
در روش اصلاح فرهنگی، عناصر فرهنگی متن اصلی تغییر داده میشود تا با فرهنگ مقصد همخوانی داشته باشد. جدول شماره 13:
جدول 13. اصلاح فرهنگی
|
عنصر فرهنگی زبان مبدأ |
شماره صفحه |
عنصر فرهنگی زبان مقصد |
شماره صفحه |
|
قوری چای |
8 |
السماور |
29 |
|
با او دست داد |
11 |
سَلَّمَ عَلَیه |
34 |
|
گنجه |
14 |
مکتبة |
39 |
6-7-2-3. اختلاط فرهنگی
روش اختلاط فرهنگی شامل ترکیب عناصر فرهنگی متن اصلی و فرهنگ مقصد است. جدول شماره 14:
جدول 14. اختلاط فرهنگی
|
عنصر فرهنگی زبان مبدأ |
شماره صفحه |
عنصر فرهنگی زبان مقصد |
شماره صفحه |
|
مرده شور این حواس |
11 |
اللعنة علی هذه الذاکرة |
34 |
|
گناه دارد |
16 |
حرام علیک |
41 |
|
بختک |
225 |
کابوس |
351 |
6-7-2-4. تجزیه و تحلیل فرهنگی
روش تجزیه و تحلیل فرهنگی شامل تحلیل عناصر فرهنگی متن اصلی و سپس بازسازی آنها برای مخاطبان فرهنگ مقصد است.
جدول 15. تجزیه و تحلیل فرهنگی
|
عنصر فرهنگی زبان مبدأ |
شماره صفحه |
عنصر فرهنگی زبان مقصد |
شماره صفحه |
|
آش رشته |
233 |
حساء الشعریّة |
362 |
|
سر قفلی |
183 |
خلو رِجل |
289 |
|
خنگ خدا |
124 |
ثور الله |
203 |
استفاده از هر یک از این روشها بستگی به متن مورد ترجمه دارد و باید با دقت و توجه به جزئیات فرهنگی انجام شود تا ترجمه به درستی منعکس کننده فرهنگ مقصد باشد.
6-2-8. دشواژه‌ها
ترجمۀ دشواژه‌ها در راهکار بومیسازی ترجمه، یکی از موضوعات مهم در زمینۀ ترجمه و فرهنگ است. در بسیاری از زبانها، فحش‌ها و اصطلاحات ناسزا، دارای معانی و ارزش‌های فرهنگی و جامعه‌ای خاصی هستند که ممکن است در ترجمه به زبان دیگر به درستی منتقل نشوند و از بین بروند. روش‌هایی که معمولاً در بومیسازی و ترجمۀ فحش‌ها استفاده میشود، عبارتند از:
6-2-8-1. تغییر واژگان
روش تغییر واژگان شامل جایگزینی واژگان ناسزا با واژگان مناسب و معنی‌دار در زبان مقصد است. جدول شماره 16:
جدول 16.تغییر واژگان
|
عنصر فرهنگی زبان مبدأ |
شماره صفحه |
عنصر فرهنگی زبان مقصد |
شماره صفحه |
|
هالو |
146 |
عبیط |
235 |
|
پدر سگ |
199 |
ابن الکلب |
312 |
|
زن جلب |
22 |
أولاد الزوانی |
50 |
6-2-8-2. ترجمۀ معنا
در روش ترجمۀ معنا به جای ترجمۀ حرفها به صورت واژه به واژه، معنی و احساس اصلی که فحش به آن اشاره دارد در ترجمه مورد توجه قرار می‌گیرد.
جدول 17. ترجمه معنا
|
عنصر فرهنگی زبان مبدأ |
شماره صفحه |
عنصر فرهنگی زبان مقصد |
شماره صفحه |
|
بی ناموس‌ها |
23 |
بلاشرف |
52 |
|
لاکردار |
27 |
الفاسد |
57 |
|
ژیگولو |
72 |
زیر النساء |
126 |
6-2-8-3. توضیحات و حاشیه‌نویسی
گاهی اوقات به دلیل عدم وجود معادل مناسب برای فحش در زبان مقصد، مترجم ممکن است نیاز داشته باشد تا توضیحات و حاشیه‌نویسی راجع به فحش در متن ترجمه ارئه دهد. جدول شماره 18:
جدول 18. توضیحات و حاشیه‌نویسی
|
عنصر فرهنگی زبان مبدأ |
شماره صفحه |
عنصر فرهنگی زبان مقصد |
شماره صفحه |
|
به درک |
17 |
فلیذهب إلی سقر |
43 |
|
بی‌شعور |
146 |
عدیم الغیرة والشعور |
235 |
6-2-9. ضربالمثلها
ترجمۀ ضربالمثلها نیز از مسائل مهم در زمینۀ ترجمه و فرهنگ است و ممکن است در فرآیند ترجمه به مشکلاتی برخورد کند. بومیسازی ترجمۀ ضربالمثلها نیازمند توجه به مفهوم دقیق این ضربالمثلها در فرهنگ اصلی و تلاش برای انتقال مفهوم و احساسات مشابه در زبان مقصد است. برخی راهکارهای معمول برای بومیسازی ترجمۀضرب‌المثل‌ها شامل موارد زیر میشود:
6-2-9-1. معادل‌یابی
یکی از بهترین روش‌های معمول در برگردان متون خصوصاً ترجمۀ ضربالمثلها، توجه به سرگذشت پیدایش آن و یافتن معادل دقیق یا نزدیک برای آنها در زبان مقصد است. این معادل باید بتواند نمایندۀ همان مفهوم و احساسات زبان مقصد باشد و معنای آن را به خوبی منتقل کند. با بررسیهای انجام شده موارد معدودی از این قبیل مشاهده شد که در جدول (19) به آنها اشاره شده است.
جدول 19. معادل‌یابی
|
عنصر فرهنگی زبان مبدأ |
شماره صفحه |
عنصر فرهنگی زبان مقصد |
شماره صفحه |
|
خیال می‌کنی کمال آباد هم شهری است |
209 |
تَظُنُّ أنَّ تَحتَ القُبَّةِ شَیخٌ |
327 |
|
زیر و بالای زندگی را ندیده‌ای |
109 |
لم تر تقلبات الحیاة |
182 |
|
سرد و گرم روزگار را نچشیده‌ای |
110 |
لم تذق حلو الأیام ومرها |
182 |
6-2-9-2. توضیح مفهوم
در برخی موارد، ضربالمثلها ممکن است مفهوم خاصی داشته باشند که در زبان مقصد وجود نداشته باشد. در این صورت، توضیح مفهوم و معنی ضرب‌المثل در ترجمه ارائه میشود. در جدول (20) به نمونه هایی از این قبیل اشاره میشود.
جدول 20. توضیح مفهوم
|
عنصر فرهنگی زبان مبدأ |
شماره صفحه |
عنصر فرهنگی زبان مقصد |
شماره صفحه |
|
فوت و فن کوزه‌گری را یادش بدهم |
18 |
أعَلِّمُهُ دقائق الصنعة |
45 |
|
با دُمَش گردو می‌شکند |
183 |
هو فرح جداً |
290 |
6-2-9-3. ترجمۀ تحتاللفظی
گاهی اوقات ممکن است مترجم بنا به دلایلی نظیر درک ناقص زبان مبدأ و ناتوانی در ایراد معادل مناسب در زبان مقصد به ترجمة تحتاللفظی ضربالمثلها و عناصر فرهنگی روی آورد. این روش در برگردان رمان مورد نظر به وفور یافت میشود و میتوان آن را یکی از ایرادات مهم ترجمه برشمرد. به عنوان نمونه مترجم در برگردان «شتر درخواب بیند پنبه دانه» میتوانست یکی از دو معادل «حلمُ إبلیس فی الجنة» یا «إنَّ المُنی رَأسُ أموالِ المَفالیسِ» را به‌کار گیرد. یا در ضرب المثل «کبوتر با کبوتر باز با باز» میتوانست از معادل «جلیسُ المرأ مِثلُهُ» استفاده کند.
جدول 21. ترجمه تحتاللفظی
|
عنصر فرهنگی زبان مبدأ |
شماره صفحه |
عنصر فرهنگی زبان مقصد |
شماره صفحه |
|
شتر در خواب بیند پنبه دانه |
19 |
الجَمَلُ یَری فی نومه بَذرةُ القطن |
46 |
|
کبوتر با کبوتر باز با باز |
110 |
الحمامةُ مع الحمامة والبازی مع البازی |
182 |
|
خر را بیار و باقالی را بار کن |
181 |
هاتِ الحمارَ وحَمِّلهُ بالفوُل |
286 |
|
کشتی هام غرق شده |
67 |
لقد غَرَقَت سُفُنی |
119 |
در کل، بومیسازی ترجمه ضرب المثل‌ها نیازمند توجه و دقت بالای مترجم در درک معنای اصلی ضرب‌المثل، فرهنگ و اصطلاحات مرتبط با آن در دو زبان مورد ترجمه می‌باشد.
با بررسی کلی ترجمۀ رمان درمی یابیم که مترجم بیشتر به انتقال معنی ظاهری داستان توجه داشته و از جنبه‌های زیبایی شناختی و بلاغی آن غافل شده است تا جایی که حتی اشعار و ضربالمثلها را نیز به صورت تحتاللفظی ترجمه کرده است. این در حالی است که بهتر آن بود معادلی مناسب در زبان مبدأ برای آنها بیابد. هرچند دیده میشود که گاهی نیز معادل‌یابی درستی انجام شده است، اما در نهایت ترجمۀ تحتاللفظی و فرهنگزدایی غلبه بیشتری دارد. مانند جدول شماره 21:
جدول 21. ترجمه تحت‌اللفظس
|
عنصر فرهنگی زبان مبدأ |
شماره صفحه |
عنصر فرهنگی زبان مقصد |
شماره صفحه |
|
همه قبیله من عالمان دین بودند مرا معلم عشق تو شاعری آموخت |
228 |
کلّ قبیلتی کانوا علماء الدّین ولقد علّمنی معلم العشق الشعر |
355 |
|
آمدی جانم به قربانت ولی حالا چرا؟ |
176 |
جئتَ روحی فِداءً لک ولکن لماذا الآن؟ |
278 |
|
نرود میخ آهنی در سنگ |
147 |
المسمار الحدیدی لا یدخل فی حجر |
236 |
به نظر میرسد استفاده بیش از حد از ترجمۀ تحتاللفظی ناشی از فهم ناقص مترجم از زبان مقصد و عدم توانایی وی در درک مفهوم اصلی زبان مقصد و پیدا کردن معادل مناسب در زبان مقصد باشد، چراکه اگر نگاهی کلی به ترجمه بیندازیم آن را ترجمه‌ای قابل قبول و مورد اعتماد می‌یابیم، اما اگر ریزبیناته‌تر در آن دقت شود، مشاهده میشود که فهم برخی کلمات و عبارات به درستی انجام نشده و ترجمۀ صحیحی ارائه نشده است. هر چند تعداد این موارد بسیار کم است، اما وجود همین موارد اندک، استحکام و صلابت ترجمه را به چالش میکشاند. در جدول (22) به چند نمونه اشاره میشود.
جدول 22. استفاده بیش از حد از ترجمه تحتاللفظی
|
عنصر فرهنگی زبان مبدأ |
شماره صفحه |
عنصر فرهنگی زبان مقصد |
شماره صفحه |
|
آق علی نگه دار |
184 |
خذ بالک من النّشّالین |
290 |
|
یک قرانی را ورش دار |
184 |
معاک ریال واحد حافظ علیه |
290 |
|
زده به سرش |
43 |
فَکَّرَ |
83 |
|
به نظرم تنت می‌خارد |
17 |
لابدّ أن جسدک یأکلک |
43 |
در موارد فوق منظور نویسنده از «آق علی نگه دار» متوقف کردن وسیله نقلیه است که درک مترجم از آن امنیت در برابر سارقان است. منظور از «یک قرانی را ورش دار» پرداخت اجرت وسیلۀ نقلیه توسط مسافرین است که مترجم به اشتباه آن را به محافظت در برابر سارقین ترجمه کرده است. اصطلاح «زده به کله اش» که کنایه از دیوانه شدن است، مترجم معنا و مفهوم فکر کردن را از آن برداشت کرده است و در جمله «به نظرم تنت می‌خارد» مترجم واژه «می‌خارد» را با واژۀ «میخورد» اشتباه گرفته و به این صورت ترجمه کرده است.
- بحث و نتیجهگیری
با بررسی ترجمۀ کتاب درازنای شب بر اساس نظریۀ ذخایر فرهنگی ایون زوهر در مجموع حدود 829 مورد عنصر فرهنگی استخراج شد که به ترتیب انتقال عینی با 374 مورد (115/45 درصد)، فرهنگزدایی با 311 مورد (3515/37 درصد)، بومیسازی با 83 مورد (012/10درصد)، تفصیل با 28 مورد (378/3 درصد)، حذف با 21 مورد (533/2 درصد) و افزایش با 12 مورد (44/1 درصد) مورد بیشترین بسامد را دارند. بسامد فراوان انتقال عینی و فرهنگزدایی بر این مسئله دلالت دارد که مترجم توجه شایانی به بومیسازی عناصر فرهنگی نداشته است.
در بررسیهای انجام شده مشاهده شد که مترجم در بیشتر موارد ترجمۀ درست و قابل اعتمادی ارائه کرده است. با این حا،ل راهکارهای مترجم برای بومیسازی شامل ترجمۀ قابل اطمینان، جایگزینی مناسب، تازهسازی متن، توجه به معنی انتقالی و فرهنگی، تطبیق فرهنگی، اصلاح فرهنگی، اختلاط فرهنگی، تجزیه و تحلیل فرهنگی، تغییر واژگان، ترجمۀ معنا، توضیحات و حاشیه‌نویسی، معادل‌یابی، توضیح مفهوم وترجمۀ تحتاللفظی است.
عناصر فرهنگی موجود در رمان شامل کلمات و واژگان، اصطلاحات، ضربالمثلها و اشعار است و از آنجا که موضوع رمان بیشتر حول محور مذهب میچرخ،د مشترکات مذهبی و دینی بین دو فرهنگ باعث شدهاست تا مترجم تسلط کامل بر موضوعات داستان داشته باشد.
آشنایی مترجم با زبان و فرهنگ فارسی از دیگر مزایای ترجمۀ موردنظر است که اهمیت آن را دوچندان میکند. در ترجمۀ قابل اطمینان، مترجم واژگان و اصطلاحاتی را به‌کار برده است که علاوه بر فصاحت، بار معنایی و فرهنگی ریزفرهنگ را به خوبی بیان کرده است. برای جایگزینی مناسب نیز از معادل‌های مستعمل در زبان مقصد بهره جسته است. با اینکه مترجم سعی دارد برای تازهسازی متن به معنی انتقالی و فرهنگی واژگان نیز توجه داشته باشد برای مطابقت عناصر فرهنگی گاهی به اصلاح آنها می‌پردازد و برای اختلاط فرهنگی دست به دامان تجزیه و تحلیل عناصر فرهنگی میشود و با ترجمۀ معنا و توضیح عناصر فرهنگی، ترجمه‌ای بی‌روح و عاری از هرگونه آرایۀ ادبی ارائه کرده است. هرچند در مواردی مشاهده میشود تلاش کرده است با معادل‌یابی‌های مناسب این ضعف را برطرف کند، اما ضعف کثرت استفاده از ترجمۀ تحتاللفظی همچنان زیبایی‌های آن را به حاشیه رانده است.
تعارض منافع
تعارض منافع ندارم.
ORCID
Sayed Hasan Tabatabaee |
|
https://orcid.org/0009-0008-3601-8030 |
Habib Keshavarz |
|
https://orcid.org/0000-0003-3113-8259 |
Ali Zeighami |
|
https://orcid.org/0000-0002-2514-7282 |
[1]. Larson, L.
[2]. Even Zohar, I.
ایتامار ایون زوهر، زبان‌شناس و نظریه‌پرداز یهودی‌الاصل است که به دلیل کارهایش به ویژه در زمینۀ ترجمه‌شناسی و مطالعات فرهنگی شناخته میشود. از دستاوردهای مهم وی میتوان به توسعه مفهوم «سیستم ترجمه‌ای» اشاره کرد.
[3]. Gérard, G.
[4]. Ivir, V.
[5]. Hervey, S.
[6]. Ian Higgins
[7]. Chesterman, A.
[8]. Pedersen, J.
[9]. Skopos Theory
[10]. Newmark, P.
[11]. Katford, J. C.
[12]. Halliday
[13]. Chomsky, N.
[14]. Ladmiral, J. R.
[15]. Garces, C.
[16]. Jakobson, R.
[17]. نام محله‌ای قدیمی در تهران
[19] . لِی لِی بازی -نوعی بازی دخترانه- قسمی بازی کودکانه با سنگ و زدن نوک پا ( دهخدا )
)